Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

aliquem in aedes Pl

  • 1 aedes

    aedes, (qqf. aedis), is, f.    - arch. aide = aedem Carm. Epigr. 6, 6. [st1]1 [-] au sing. - [abcl][b]a - foyer, pièce où l'on fait du feu. - [abcl]b - chambre, appartement. - [abcl]c - temple, sanctuaire (pièce unique).[/b]    - aedes aurata, Suet. Caes. 84: chapelle dorée, catafalque doré.    - dum Tertullus apud Ostia in aede sacrificat Castorum, tranquillitas mare mollivit, Amm. 19: pendant que Tertulle sacrifiait à Ostie dans le temple de Castor et Pollux, la mer se calma.    - Romulus Iovi Statori aedem vovit, Aur.-Vict.: Romulus voua un temple à Jupiter Stator.    - au plur. souvent avec deorum, sacrae, divinae.    - deorum aedes refectae (sunt), Suet.: les temples des dieux furent restaurés.    - in ea (urbe) sunt aedes sacrae complures, Cic.: (dans cette ville), on trouve un grand nombre de temples. [st1]2 [-] au plur. - [abcl][b]a - ensemble d'appartements, pièces, édifice, maison, demeure, palais; cellules (des abeilles). - [abcl]b - Plaut. habitants de la maison, famille, maisonnée.[/b]    - liberae aedes: maison à louer, Liv. 30, 17.    - domus interior gemitu miseroque tumultu miscetur, penitusque cavae plangoribus aedes femineis ululant, Virg. En. 2, 486: à l'intérieur de la maison se mêlent gémissements, douleurs et tumulte; et du plus profond, les pièces lointaines retentissent des lamentations des femmes.    - mane salutantum totis vomere aedibus undam, Virg. G. 2, 462: vomir le matin dans toutes les pièces un flot de clients venus pour saluer.    - male materiatae, ruinosae, Cic Off. 3, 54: maison avec de mauvaises charpentes, qui menace ruine.    - in intimis suis aedibus, Cic. Verr. 1, 53: dans la partie la plus reculée de sa maison.    - intus (apes) clausis cunctantur in aedibus, Virg. G. 2, 258: à l'intérieur (les abeilles) restent dans leurs cellules closes.    - fac vacivas aedis (= aedes) aurium, Plaut. Ps. 1, 5, 54: tiens tes oreilles toutes grandes ouvertes.    - hercle has sustollat aedeis totas, Mil. 2, 3, 39: par Hercule, il bouleverserait toute cette maisonnée.    - ab aedibus, Inscr.: chambellan.    - voir l'article: aedes.
    * * *
    aedes, (qqf. aedis), is, f.    - arch. aide = aedem Carm. Epigr. 6, 6. [st1]1 [-] au sing. - [abcl][b]a - foyer, pièce où l'on fait du feu. - [abcl]b - chambre, appartement. - [abcl]c - temple, sanctuaire (pièce unique).[/b]    - aedes aurata, Suet. Caes. 84: chapelle dorée, catafalque doré.    - dum Tertullus apud Ostia in aede sacrificat Castorum, tranquillitas mare mollivit, Amm. 19: pendant que Tertulle sacrifiait à Ostie dans le temple de Castor et Pollux, la mer se calma.    - Romulus Iovi Statori aedem vovit, Aur.-Vict.: Romulus voua un temple à Jupiter Stator.    - au plur. souvent avec deorum, sacrae, divinae.    - deorum aedes refectae (sunt), Suet.: les temples des dieux furent restaurés.    - in ea (urbe) sunt aedes sacrae complures, Cic.: (dans cette ville), on trouve un grand nombre de temples. [st1]2 [-] au plur. - [abcl][b]a - ensemble d'appartements, pièces, édifice, maison, demeure, palais; cellules (des abeilles). - [abcl]b - Plaut. habitants de la maison, famille, maisonnée.[/b]    - liberae aedes: maison à louer, Liv. 30, 17.    - domus interior gemitu miseroque tumultu miscetur, penitusque cavae plangoribus aedes femineis ululant, Virg. En. 2, 486: à l'intérieur de la maison se mêlent gémissements, douleurs et tumulte; et du plus profond, les pièces lointaines retentissent des lamentations des femmes.    - mane salutantum totis vomere aedibus undam, Virg. G. 2, 462: vomir le matin dans toutes les pièces un flot de clients venus pour saluer.    - male materiatae, ruinosae, Cic Off. 3, 54: maison avec de mauvaises charpentes, qui menace ruine.    - in intimis suis aedibus, Cic. Verr. 1, 53: dans la partie la plus reculée de sa maison.    - intus (apes) clausis cunctantur in aedibus, Virg. G. 2, 258: à l'intérieur (les abeilles) restent dans leurs cellules closes.    - fac vacivas aedis (= aedes) aurium, Plaut. Ps. 1, 5, 54: tiens tes oreilles toutes grandes ouvertes.    - hercle has sustollat aedeis totas, Mil. 2, 3, 39: par Hercule, il bouleverserait toute cette maisonnée.    - ab aedibus, Inscr.: chambellan.    - voir l'article: aedes.
    * * *
        AEdes, aedis, foem. gene. In singulari. Un temple et eglise.
    \
        AEdes, aedium, in plurali. Un temple et eglise, ou maison.
    \
        Angusta aedes. Ouid. Petite et estroicte eglise.
    \
        Cauae aedes. Virgil. Maison voultee.
    \
        AEdes liberae, Vide LIBER, liberi. Maison franche, qui n'est subjecte à autruy.
    \
        Magnifica aede aliquem diuum dedicare. Ouid. Dedier une eglise magnifique à quelque sainct.
    \
        AEdibus in mediis. Virgil. Au milieu de la maison.
    \
        Primae aedes, Hoc est, primae aedium partes. Ouid. L'entree.
    \
        AEdes prophanae. Cic. Qui ne sont consacrees à Dieu.
    \
        AEdes sacra. Cic. Eglise consacree, ou dediee.
    \
        Votiuam aedem reddere. Horat. Bastir eglise ou chapelle vouee, et promise par veu.
    \
        Disturbare aedes. Lucret. Ruiner, Jecter par terre, Abbatre, et rompre.
    \
        Inerrat ignis aedibus. Stat. Le feu va ca et là parmi la maison.
    \
        AEdes inscribere mercede, aut Inscribere aedes venales. Vide INSCRIBO. Mettre en vente par attache d'escripteaux.
    \
        Perierunt aedes, Vide PEREO. Sont gastees, rompues et cheuttes.
    \
        Reficere labantes deorum aedes. Horat. Refaire, Reparer.
    \
        Reserata aedes. Lucan. Ouverte.
    \
        Tendere ad aedes alicuius. Horat. Aller vers, ou en la maison d'aucun.
    \
        AEdes, pro Cubiculo. Curtius. Chambre.

    Dictionarium latinogallicum > aedes

  • 2 obducto

    —, —, āre [intens. к obduco ]

    Латинско-русский словарь > obducto

  • 3 destino

    destino, āre, āvi, ātum - tr. - [st2]1 [-] fixer, assujettir. [st2]2 [-] destiner, désigner. [st2]3 [-] arrêter, fixer, résoudre, déterminer, projeter, former le dessein. [st2]4 [-] assigner, fixer, marquer. [st2]5 [-] choisir, fixer son choix sur, élire, nommer. [st2]6 [-] viser, envoyer au but. [st2]7 [-] offrir un prix, acheter, acquérir.    - aliquem ad mortem destinare: destiner qqn à la mort.    - diem necis alicui destinare: fixer le jour du supplice de qqn.    - aliquem regem destinare, Just. 42, 4, 14: faire qqn roi, désigner qqn comme roi.    - destinare + inf.: décider de.    - destinare + prop. inf.: décider que.    - aliquid sibi destinare: se réserver qqch, acheter qqch.    - aliquid ad aliquem destinare: envoyer qqch à qqn.    - quanti destinat aedes? Plaut.: combien achète-t-il la maison?
    * * *
    destino, āre, āvi, ātum - tr. - [st2]1 [-] fixer, assujettir. [st2]2 [-] destiner, désigner. [st2]3 [-] arrêter, fixer, résoudre, déterminer, projeter, former le dessein. [st2]4 [-] assigner, fixer, marquer. [st2]5 [-] choisir, fixer son choix sur, élire, nommer. [st2]6 [-] viser, envoyer au but. [st2]7 [-] offrir un prix, acheter, acquérir.    - aliquem ad mortem destinare: destiner qqn à la mort.    - diem necis alicui destinare: fixer le jour du supplice de qqn.    - aliquem regem destinare, Just. 42, 4, 14: faire qqn roi, désigner qqn comme roi.    - destinare + inf.: décider de.    - destinare + prop. inf.: décider que.    - aliquid sibi destinare: se réserver qqch, acheter qqch.    - aliquid ad aliquem destinare: envoyer qqch à qqn.    - quanti destinat aedes? Plaut.: combien achète-t-il la maison?
    * * *
        Destino, destinas, pe. cor. destinare, Ex de et sto compositum videtur. Plin. iun. Proposer, Destiner choses en soymesme.
    \
        Quanti destinat aedes? Plaut. Combien propose il de vendre sa maison?
    \
        Destinare animo, et animis, et in animo. Liu. Proposer et arrester en soymesme.
    \
        Animis Leusippum omnes caedis authorem destinabant. Liu. Chascun souspeconnoit et disoit en soymesme que Leusippus avoit faict le meurtre.
    \
        De ampliando imperio maiora in dies destinabat. Sueto. Il proposoit.
    \
        Destinati Censores. Plin. iunior. Destinez.
    \
        Destinare aliquem arae. Virg. Le destiner à estre immolé et sacrifié.
    \
        Asclepiades vbi aegrum triduo per omnia fatigarat, quarto die cibo destinabat. Ordonnoit que le malade commenceroit à manger.
    \
        Destinare ad certamen. Liu. Assigner, Ordonner, Deputer, Destiner pour le combat, Determiner.
    \
        Destinare alicui diem necis. Cic. Assigner jour, Determiner.
    \
        Ictum certum destinare. Claud. Envoyer le coup droict, ou Frapper d'une pierre ou d'autre chose ce à quoy on vise, sans y faillir.
    \
        Destinari ad mortem. Liu. Estre destiné à mourir.
    \
        Destinare alicui prouinciam. Liu. Assigner et bailler quelque charge, ou Proposer de luy bailler.
    \
        Destinare puellam, pro Despondere. Plin. iunior. Accorder et destiner, Promettre.
    \
        Destinare sibi puellam minis triginta. Plaut. Se preparer de bailler telle somme pour une fille.
    \
        Destinare sermonibus aliquem hostem esse. Liu. Quand le commun bruit va devinant qu'on luy fera la guerre.
    \
        Destinare spe aliquid futurum. Liu. Anticiper par esperance la chose qui se fera, Esperer et quasi prophetizer que quelque chose se fera.
    \
        Seruitiis destinare aliquem. Valer. Flac. Le destiner à servage, ou servitude, à estre serf.
    \
        Destinatum est mihi, et Destinatum est mihi in animo. Plin. iunior. Liu. J'ay proposé et arresté en moymesme.
    \
        Destinare, pro Mittere. Suet. Legationem ad Praetorianos destinauerunt. Envoyerent.
    \
        Destinare, pro Notare. Curt. Dioxippus coniectum oculorum, quibus vt fur destinabatur, ferre non potuit. Estoit remarqué.

    Dictionarium latinogallicum > destino

  • 4 accedo

    accēdo, ĕre, cessi, cessum, intr. et qqf. tr.    - parf. sync. accestis Virg. En. 1, 201. [st1]1 [-] s'avancer vers, entrer dans, s'approcher, aborder.    - aliquem ou ad aliquem accedere: aborder qqn.    - accedere ad locum: s'approcher d'un lieu.    - accedere in locum, Cic.: entrer dans un lieu.    - in funus accedere, Cic. Leg. 2, 66: se mêler à un cortège de funérailles.    - accedere ad manus, Nep.: en venir aux mains.    - ad hastam accedere, Nep. Att. 6, 3: prendre part à une enchère publique.    - ad amicitiam Caesaris accedere, Caes. BC. 1, 48: entrer dans l'alliance de César.    - ad veritatem accedere: se rapprocher de la vérité.    - accedere ad condiciones: donner son adhésion à des conditions.    - poét. accedere alicui loco: aborder un lieu.    - accedere silvis, Ov. M. 5, 674: gagner les forêts.    - accedere delubris, Ov. M. 15, 745: pénétrer dans les sanctuaires.    - caelo accedere, Ov. M. 15, 818: avoir accès au ciel (devenir dieu).    - in Macedoniam accedere: se rendre en Macédoine.    - accedere in aedes: pénétrer dans une maison.    - qua accedi poterant (loca), Tac.: à l'endroit où l'accès était facile.    - accedere locum, Virg. Liv.: s'approcher d'un lieu.    - vos et Scyllaeam rabiem... sonantis accestis (= accessisti) scopulos, Virg. En. 1: vous avez approché la rageuse Scylla, ses écueils retentissants.    - aliquem accedere, Sall. J. 62, 1: aborder qqn. --- cf. 20, 3; 71, 5; Tac. An. 2, 58; H. 3, 24. [st1]2 [-] marcher contre, marcher sur, attaquer.    - accedere ad oppidum: marcher contre une place-forte.    - accedere ad urbem, Cic. Cat. 3, 8: marcher sur Rome.    - accedere ad castra, Caes. BG. 5: marcher contre le camp. [st1]3 [-] s'ajouter à, venir comme surcroît, survenir, croître progressivement.    - ad mala hoc mihi accedit, Ter.: à mes maux s'ajoute celui-ci.    - accedet ei cura, Cic. Fin, 5,40: il lui viendra en outre le souci.    - cf. Cic. Att. 5, 20, 3; Nep. Milt. 4, 5; Liv. 24, 27, 8.    - accedent tibi a me haec dona, Liv.: voici en outre les présents que tu recevras de moi.    - accedit ut + subj.: il arrive (en outre) que, s'ajoute le fait que.    - souvent avec un adverbe - huc (eo, istuc) accedit quod + ind.: à cela s’ajoute (le fait) que.    - nihil novi accessit, Cic.: rien de nouveau n'est survenu.    - illi aetas accessit, Cic.: il a vieilli.    - ubi accedent anni, Hor.: quand les années s'accumuleront.    - ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset, Cic. CM. 16: à la vieillesse d'Appius Claudius s'ajoutait encore le fait qu'il était aveugle (... s'ajoutait encore sa cécité.)    - huc accedebant collecti ex praedonibus latronibusque Syriae Ciliciaeque provinciae, Caes. BC. 3: à eux s'était joint un ramassis de voleurs et de brigands, de Syrie, de Cilicie. [st1]4 [-] se disposer à, se charger de, encourir.    - accedere ad rem publicam: aborder la carrière politique, aborder les affaires publiques.    - accedere ad scribendum, Quint.: aborder la carrière des lettres.    - ad periculum accedere: s'exposer au danger.    - accedere periculum, Plaut.: s'exposer au danger.    - accedere ad causam (accedere causae), Cic.: se charger d'un procès.    - accedere ad vectigalia, Cic.: entreprendre la perception des impôts.    - accedere in eamdem infamiam, Plaut.: encourir la même infamie. [st1]5 [-] accéder à, donner son assentiment, se joindre à.    - accedere ad consilium alicujus, Nep.: se ranger à l'avis de qqn.    - accedere praecibus, Plin.-jn.: se joindre aux prières.    - accedere alicui, Tac.: embrasser la cause de qqn.    - illis non accedo, Quint.: je me sépare d'eux.    - societatem nostram accesserant, Tac.: ils étaient entrés dans notre alliance. [st1]6 [-] approcher de, ressembler à.    - Antonio Philippus accedebat, Cic. Brut. 173: Philippe ressemblait à Antoine.    - hoc ad socordiam accedit, Plin.: cette croyance est voisine de la sottise.
    * * *
    accēdo, ĕre, cessi, cessum, intr. et qqf. tr.    - parf. sync. accestis Virg. En. 1, 201. [st1]1 [-] s'avancer vers, entrer dans, s'approcher, aborder.    - aliquem ou ad aliquem accedere: aborder qqn.    - accedere ad locum: s'approcher d'un lieu.    - accedere in locum, Cic.: entrer dans un lieu.    - in funus accedere, Cic. Leg. 2, 66: se mêler à un cortège de funérailles.    - accedere ad manus, Nep.: en venir aux mains.    - ad hastam accedere, Nep. Att. 6, 3: prendre part à une enchère publique.    - ad amicitiam Caesaris accedere, Caes. BC. 1, 48: entrer dans l'alliance de César.    - ad veritatem accedere: se rapprocher de la vérité.    - accedere ad condiciones: donner son adhésion à des conditions.    - poét. accedere alicui loco: aborder un lieu.    - accedere silvis, Ov. M. 5, 674: gagner les forêts.    - accedere delubris, Ov. M. 15, 745: pénétrer dans les sanctuaires.    - caelo accedere, Ov. M. 15, 818: avoir accès au ciel (devenir dieu).    - in Macedoniam accedere: se rendre en Macédoine.    - accedere in aedes: pénétrer dans une maison.    - qua accedi poterant (loca), Tac.: à l'endroit où l'accès était facile.    - accedere locum, Virg. Liv.: s'approcher d'un lieu.    - vos et Scyllaeam rabiem... sonantis accestis (= accessisti) scopulos, Virg. En. 1: vous avez approché la rageuse Scylla, ses écueils retentissants.    - aliquem accedere, Sall. J. 62, 1: aborder qqn. --- cf. 20, 3; 71, 5; Tac. An. 2, 58; H. 3, 24. [st1]2 [-] marcher contre, marcher sur, attaquer.    - accedere ad oppidum: marcher contre une place-forte.    - accedere ad urbem, Cic. Cat. 3, 8: marcher sur Rome.    - accedere ad castra, Caes. BG. 5: marcher contre le camp. [st1]3 [-] s'ajouter à, venir comme surcroît, survenir, croître progressivement.    - ad mala hoc mihi accedit, Ter.: à mes maux s'ajoute celui-ci.    - accedet ei cura, Cic. Fin, 5,40: il lui viendra en outre le souci.    - cf. Cic. Att. 5, 20, 3; Nep. Milt. 4, 5; Liv. 24, 27, 8.    - accedent tibi a me haec dona, Liv.: voici en outre les présents que tu recevras de moi.    - accedit ut + subj.: il arrive (en outre) que, s'ajoute le fait que.    - souvent avec un adverbe - huc (eo, istuc) accedit quod + ind.: à cela s’ajoute (le fait) que.    - nihil novi accessit, Cic.: rien de nouveau n'est survenu.    - illi aetas accessit, Cic.: il a vieilli.    - ubi accedent anni, Hor.: quand les années s'accumuleront.    - ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset, Cic. CM. 16: à la vieillesse d'Appius Claudius s'ajoutait encore le fait qu'il était aveugle (... s'ajoutait encore sa cécité.)    - huc accedebant collecti ex praedonibus latronibusque Syriae Ciliciaeque provinciae, Caes. BC. 3: à eux s'était joint un ramassis de voleurs et de brigands, de Syrie, de Cilicie. [st1]4 [-] se disposer à, se charger de, encourir.    - accedere ad rem publicam: aborder la carrière politique, aborder les affaires publiques.    - accedere ad scribendum, Quint.: aborder la carrière des lettres.    - ad periculum accedere: s'exposer au danger.    - accedere periculum, Plaut.: s'exposer au danger.    - accedere ad causam (accedere causae), Cic.: se charger d'un procès.    - accedere ad vectigalia, Cic.: entreprendre la perception des impôts.    - accedere in eamdem infamiam, Plaut.: encourir la même infamie. [st1]5 [-] accéder à, donner son assentiment, se joindre à.    - accedere ad consilium alicujus, Nep.: se ranger à l'avis de qqn.    - accedere praecibus, Plin.-jn.: se joindre aux prières.    - accedere alicui, Tac.: embrasser la cause de qqn.    - illis non accedo, Quint.: je me sépare d'eux.    - societatem nostram accesserant, Tac.: ils étaient entrés dans notre alliance. [st1]6 [-] approcher de, ressembler à.    - Antonio Philippus accedebat, Cic. Brut. 173: Philippe ressemblait à Antoine.    - hoc ad socordiam accedit, Plin.: cette croyance est voisine de la sottise.
    * * *
        Accedo, accedis, pen. prod. accessi, accessum, accedere, Ex ad et cedo compositum. S'approcher, Se tirer pres, S'adjoindre, Arriver, Aborder.
    \
        Accedere ad manum. Cic. Si muli barbati in piscinis sint qui ad manum accedant. Qui viennent à la main, Quand on leur tend la main.
    \
        Ad hominem accedam. Terent. J'iray vers luy.
    \
        Alicui ad aurem accedere. Cic. S'approcher de son oreille pour luy s'accouster quelque chose de secret.
    \
        Huc accede. Plaut. Approche toy d'ici.
    \
        Obuiam alicui accedere. Plaut. Aller au devant de quelcun.
    \
        Accedere ad Rempub. Cic. Venir et s'addonner au maniement et gouvernement de la chose publicque.
    \
        Ad periculum accedere, pro Adire periculum. Cic. Se mettre en danger.
    \
        Accessit adiutor, pro Venit. Plin. iunior. Il a adjousté son aide, Il a aidé avec les autres.
    \
        Febris accedit. Cels. Vient, Commence à tenir.
    \
        Accedere etiam febris dicitur. Cels. Cic. Quand elle retourne son jour. \ Somnus accedit. Cels. Le sommeil me vient.
    \
        Illi aetas accessit. Cic. L'aage luy est accreu et augmenté, Il est vieilli. \ Illi animus accessit. Cic. Le cueur luy est creu.
    \
        Accessit annus tertius desyderio nostro. Ci. Oultre les deux annees que je suis en desir de te veoir, il m'en est advenue encore une troisieme, Voici la troisieme annee que je desire te veoir.
    \
        Accedit nobis illud incommodum quod, etc. Cic. Ceste incommodité ou inconvenient nous survient d'avantage.
    \
        Accedit cumulus ad eam liberalitatem. Cic. Elle est comblee, Augmentee jusques au bout.
    \
        Aliud malum accedit. Cels. Survient.
    \
        Plurimum pretio accedit. Colum. Le pris accroist.
    \
        Operi manus extrema accessit. Cic. Il est achevé.
    \
        Accedere nihil potest ad amorem. Cic. On ne scauroit plus aimer, On ne pourroit aimer d'avantage.
    \
        Ad amicitiam alicuius accedere. Caes. S'allier à luy.
    \
        Accessit mihi hoc ad labores reliquos. Cic. Ce m'est advenu oultre touts les autres labeurs.
    \
        Fortunis pernicies accessit. Cic. Est survenue.
    \
        Robur aetati accessit. Cic. La force luy est accreue selon l'aage.
    \
        Spatium morbis accedit. Cels. Quand ils ont desja duré quelque temps.
    \
        Accedit hoc ad maiorem socordiam. Plin. C'est encore plus grande folie, Il approche plus pres de folie.
    \
        Ad paternam enim magnitudinem animi, doctrina vberior accesserat. Cic. Oultre ce qu'il estoit d'aussi grand courage que son pere, il estoit plus scavant.
    \
        Accedere dicuntur, qui tanquam appendices sunt contractus emptionis. Varro. Estre accessoire et donné parmi le marché.
    \
        Accedent tibi a me haec dona. Liu. Je te donneray ces dons d'avantage.
    \
        Nihil noui accessit. Cic. Il n'est rien survenu de nouveau.
    \
        Accedit aetas vino. Cels. Quand il vieillist.
    \
        Ad causam accedere. Cic. S'entremettre du proces, Prendre le proces à mener, Se charger de proces.
    \
        Accessit ea res in cumulum. Cic. Est survenue ou adjoustee pour faire le comble.
    \
        Eo accessit studium doctrinae. Cic. Avec ce tu as estudié.
    \
        Eo accedit, quod mihi non est notum. Cic. Et avec ce, je ne scay, etc.
    \
        Eodem accedit, quod hoc quoque intelligere potestis. Ci. Oultre ce vous povez entendre que, etc.
    \
        Accedit huc summus timor. Cice. D'avantage une grande crainte, etc.
    \
        Accessit huc, quod postridie eius absolutionis, etc. Caelius Ciceroni. Adveint avec cela que le lendemain, etc.
    \
        Accedebat, quod alter decimum iam prope annum, etc. Liu. Il y avoit oultre ce que, etc. Oultre ce, D'avantage l'autre, etc.
    \
        Accessit meae temeritati, quod. Plin. Ma temerité et folle hardiesse est plus grande en tant que, etc.
    \
        Ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam, vt caecus esset. Cic. Oultre ce qu'il estoit vieil, il estoit aussi aveugle.
    \
        Ad reliquos hic quoque labor mihi accessit, vt, etc. Cic. Oultre les autres travauls, cestuy est survenu, qu'il me fault, etc.
    \
        Qui ad sapientiam proxime accedunt. Cic. Qui approchent bien pres d'estre sages.
    \
        Aut ad id quam maxime accedat. Cic. Qui soit fort semblable, Qui approche fort de cela.
    \
        Accedere ad similitudinem alicuius rei. Cic. Resembler fort.
    \
        Proximus illi accedit. Cic. Il le suit de bien pres, et est fort semblable à luy.
    \
        Homero maxime accedit Virgilius. Quintil. Approche fort, Resemble fort.
    \
        Virtuti alicuius accedere. Cic. Approcher de la vertu d'aucun, Avoir à peu pres semblable vertu.
    \
        Nec Celso accedo. Quintil. Je ne suis point de l'opinion de Celsus, Je ne m'accorde point, et ne condescend point à son opinion.
    \
        Accedam in plerisque Ciceroni. Quintil. Je seray de l'opinion de Cicero.
    \
        Sacramento alicuius accedere. Tacit. Faire le serment de guerre à quelcun.
    \
        Sententiae cuiuspiam accedere. Tacit. Estre de l'advis ou opinion de quelcun.
    \
        Euripides magis accedit oratorio generi, quam Sophocles. Quintil. Il en approche plus pres.
    \
        Ad pactionem accedere, vel conditionem. Cic. S'accorder au traicté, Condescendre à quelque accord.
    \
        Societatem alicuius accedere. Tacit. S'allier et associer avec aucun.
    \
        Acceditur, pen. corr. Impersonale. Cice. Ad eas quum accederetur, iste cum omnibus copiis praesto fuit. Comme on approchoit d'elles.

    Dictionarium latinogallicum > accedo

  • 5 ago

    ăgo, ĕre, ēgi, actum, tr.    - voir l'article ago de Gaffiot.    - axim = egerim, Pac. ap. Non. 505, 22; axit = egerit, Paul. Diac. 3, 3; agier = agi,” Cic. Off. 3, 15; agentūm = agentium, Vulc. Gall. Av. Cass. 4, 6).    - cf. gr. ἄγω. [st1]1 [-] chasser devant soi, faire marcher, conduire, pousser, amener (en parlant des êtres animés ou personnifiés).    - jus agendi, Caj.: le droit de passage (avec un troupeau).    - agere captivum prae se, Curt. 7, 6: faire marcher un captif devant soi.    - agere agmen, Virg.: conduire une troupe.    - agere currum: conduire un char.    - agere capellas, Virg.: mener les chèvres au pâturage.    - se agere, Virg. (agi, Liv.): se transporter, aller.    - unde agis (s.-ent. te)? Plaut.: d'où viens-tu?    - quo agis te? Plaut. Am.: où vas-tu?    - ad castra Samnitium perrexit, quo multitudo omnis consternata agebatur, Liv. 10, 29: il marcha vers le camp des Samnites où se dirigeait, épouvantée, toute la foule des soldats.    - agere carmine quercus, Virg.: entraîner les chênes par ses chants.    - fluvius vi agens undas, Curt.: fleuve qui roule ses eaux avec impétuosité.    - praecipites Germani in amnem aguntur, Tac. H. 5: les Germains sont poussés et précipités dans le fleuve. [st1]2 [-] emmener comme capture.    - praedam (praedas) agere, Sall.: se retirer avec du butin (hommes et bétail).    - agere et ferre: emmener et emporter = piller.    - res sociorum ferri agique vidit, Liv.: il vit livrer au pillage les biens des alliés.    - agunt feruntque cuncta, Tac. (fig.): ils mènent tout à leur gré. [st1]3 [-] poursuivre, chasser, mettre en fuite.    - apros agere, Virg. G. 3, 412: poursuivre des sangliers [à la chasse].    - acerba fata Romanos agunt, Hor. Epo. 7,17: des destins cruels poursuivent les Romains.    - agentia verba Lycamben, Hor. Ep. 1, 19, 25: les mots qui harcèlent Lycambe.    - agere hostem ad naves, Just.: poursuivre l'ennemi jusqu'aux vaisseaux.    - agere aliquem de fundo, Cic.: chasser qqn de sa propriété.    - agere in fugam: mettre en fuite.    - lapidibus aliquem agere: chasser qqn à coups de pierres. [st1]4 [-] conduire, gouverner, entraîner, pousser à, contraindre; émouvoir, agiter, inquiéter, solliciter, attirer.    - Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, Virg. En. 1: Troyens ou Tyriens, ils seront traités par moi sans distinction.    - se agere = se gerere: se comporter, se conduire.    - tantā mobilitate sese Numidae agunt, Sall. J. 56: tant la conduite des Numides est mobile.    - aliquem transvorsum agere, Sall. J. 6, 3: pousser qqn hors du droit chemin.    - aliquem praecipitem agere, Cic.: entraîner qqn à sa perte.    - agere in furorem, Quint.: rendre furieux.    - agere in bellum, Tac.: pousser à la guerre.    - agere ad omne scelus, Tac.: pousser à tous les crimes.    - me profari agit, Sil.: il me pousse à parler.    - agere in mortem: pousser à se donner la mort.    - deus ultor agebat, Ov. M. 14: un dieu vengeur l'agitait.    - diris agam vos, Hor. Epod. 5: je vous poursuivrai de mes imprécations.    - ubi studio agitur aut irā, Curt.: dès que (la foule) est emportée par l'enthousiasme ou la colère.    - seu te discus agit, Hor.: ou si le disque t'attire. [st1]5 [-] mouvoir (une chose), donner une impulsion, donner une direction, faire avancer, pousser.    - fracturae centum libras agentes, Plin.: des fragments de roche [remuant la balance] = pesant cent livres.    - agere navem, Hor.: diriger un vaisseau.    - in litus naves agere, Liv. 22, 19: tirer les bateaux sur le rivage.    - agere vineas, Caes.: faire avancer les mantelets.    - cuniculum agere ad aerarium? Cic. Off. 3: conduire (faire) une galerie jusqu'au Trésor public.    - agere limitem (au fig.): reculer les limites, gagner du terrain. [st1]6 [-] pousser au-dedans, faire pénétrer, enfoncer.    - agere telum costis, Sil.: enfoncer un trait dans la poitrine.    - agere fulmen, V.-Fl.: lancer la foudre.    - pluma in cutem radices egerat imas, Ov. M. 2: le plumage avait enfoncé dans la peau de profondes racines.    - agere rimas: se fendre, se lézarder, se gercer. [st1]7 [-] pousser au-dehors, faire sortir de soi.    - agere frondem, Plin.: pousser des feuilles.    - scintillas agere, Lucr. 2, 675: lancer des étincelles.    - agere spumas, Cic.: écumer.    - agere contagia, Virg.: répandre la contagion.    - animam agere, Cic.: rendre l’âme, expirer.    - sudor agitur, Sil.: la sueur s'échappe des pores. [st1]8 [-] passer le temps, être, vivre, séjourner, habiter.    - agere (vitam): passer sa vie, vivre.    - decimum annum agere: être dans sa dixième année, être âgé de neuf ans.    - agere pacem: vivre en paix, être en paix.    - alter agebatur mensis, Ov.: le second mois s'écoulait.    - securum agere aevum, Hor.: mener une vie tranquille.    - agere hiberna, Liv.: être en quartier d'hiver.    - annum ago octogesimum, Cic.: je suis dans ma quatre-vingtième année.    - Marius apud primos agebat, Sall.: Marius était à l'avant-garde.    - in spe agere, Tac.: espérer.    - in omni Africa, quae procul a mari agebat, Sall. J. 89: dans toute l'Afrique, qui était éloignée de la mer.    - agere dies festos, Cic. Verr. 2.4.48: célébrer des jours de fête. [st1]9 [-] faire, agir, être actif, travailler, être efficace.    - agere rem negligenter, Ter.: mener une affaire avec négligence.    - quid agis? = que fais-tu? ou comment vas-tu?    - hoc age, Plaut.: fais attention.    - quid agam? = que dois-je faire? que faire?    - aliud agere: penser à autre chose, être indifférent, être distrait.    - nihil agere: ne rien faire, n’aboutir à rien.    - nihil agis, dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum, Cic. Tusc. 2, 25, 61: tu perds ton temps, ô douleur! Si importune que tu sois, jamais je ne reconnaîtrai que tu es un mal.    - electum agere: faire son choix, choisir.    - virtus aliquid agit, Sen.: la vertu est active.    - id agimus ut + subj.: nous travaillons à ceci que, notre but (notre objectif) est de.    - nihil agetur, Dig.: il n'y aura rien de fait, l'acte sera nul.    - gratias agere: remercier.    - laudes agere: glorifier.    - forum agere: rendre la justice.    - e re sua agere: agir selon son propre intérêt.    - rem agere cum aliquo: régler une affaire avec qqn. [st1]10 [-] agir de telle ou telle façon, traiter qqn bien ou mal.    - agere bene aliquo: se comporter bien à l’égard de qqn.    - male agere, Cic.: se conduire mal.    - praeclare agere cum aliquo: bien agir à l'égard de qqn.    - non pessime cum iis agitur, Cic. (impers.): ils ne sont pas à plaindre.    - bene agi potuisse cum rebus humanis, si... Suet.:... que le monde aurait pu être heureux si...    - agere pro victoribus: se comporter en vainqueurs.    - sic par est agere cum civibus, Cic. Off. 2, 83: voilà comment il convient d’agir à l’égard de ses concitoyens.    - au pass. impers. secum male actum putat, Cic. Verr. 3, 119: il pense qu’on s’est mal comporté à son égard.    - cum illo quis neget actum esse praeclare? Cic. Lael. 11: qui pourrait dire que la destinée n’a pas été belle pour lui?    - optime actum cum eo videlur esse, qui... Cic. Fam. 5, 18, 1: il semble avoir un sort heureux celui qui...    - agite ut voltis, Cic. de Or. 2,367: agissez à votre guise.    - perge ut agis, Cic. Fam. 10, 12, 5: continue d’agir comme tu fais.    - bene agis, cum... jussisti, Liv. 8, 33, 10: tu as raison d’avoir ordonné.    - agere lege: agir conformément à la loi (c.-à-d. frapper de la hache).    - lictor, in eum primum lege age, Liv. 26, 6, 3: licteur, commence par lui l’application de la loi.    - cf. Liv. 26, 15, 9 ; Sen. Contr. 10, 3, 6. [st1]11 [-] administrer, gouverner, gérer, remplir une charge, s'occuper de, procéder à.    - agere bellum, Caes.: conduire la guerre, avoir la conduite de la guerre.    - agere regnum: régner.    - agere triumphum, Cic. Fam. 3, 10: triompher.    - agere mensuram, Plin. 15, 3, 4, § 14: mesurer.    - agere stationem, Liv. 35, 29: monter la garde.    - libera arbitria agere, Liv. 24, 45: [faire des décisions libres] = décider arbitrairement.    - agere consulatum, Quint. 12, 1, 16: être consul, exercer la fonction de consul, exercer le consulat.    - vigilias agere, Cic. Verr. 4.43.93: faire sentinelle.    - censum agere, Liv. 3.22: faire le recensement.    - agere senatum, Suet. Caes. 88: assembler le sénat.    - fiscum agere, Suet.: lever l'impôt. [st1]12 [-] rouler dans son esprit, songer à.    - nescio quid mens mea agat, Ov. H. 12, 212: je ne sais ce qui se passe dans mon esprit.    - agere cogitationem parricidalem, Quint.: nourrir la pensée d'un parricide.    - agere de intranda Britannia, Tac. Agr. 13: méditer une descente en Bretagne. [st1]13 [-] parler en public, prononcer un discours, haranguer, plaider; discuter, conférer, traiter; qqf. rendre un arrêt.    - in agendo plus quam in scribendo operam ponere, Cic.: s'occuper plus de parler que d'écrire.    - quum proxime res agentur, Plin.-jn.: la prochaine fois qu'on plaidera, à la première audience.    - agere (causam): plaider.    - Agricola juste agebat, Tac.: Agricola prononçait avec équité.    - agere coepit se + inf. Nep: il proposa de...    - agebatur de condicionibus, Liv.: on discutait sur les conditions.    - agere de aliqua re: traiter une affaire.    - agitur ea res in senatu: on traite de cette question au sénat.    - agere cum populo: s’adresser au peuple, porter une question devant le peuple.    - agere cum senatu: porter une question devant le sénat.    - nihil ago tecum, Plaut.: je n'ai rien à démêler avec toi.    - sic agere cum meis soleo, Plin.-jn.: voici ce que je dis aux gens de ma maison.    - hic de quo agebam, Ter.: celui dont je parlais.    - bella, quae agimus, Liv. 10: les guerres que nous racontons.    - quae tecum, Catilina, sic agit: et la voici qui s’adresse directement à toi, Catilina (à propos de la patrie).    - agere cum aliquo ut... Cic.: discuter avec qqn pour que, prier qqn de...    - formule de contrat inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3: il faut que les choses se passent bien entre honnêtes gens. [st1]14 [-] intenter une accusation, accuser.    - si quid de se agi vellent, Nep.: s'ils voulaient lui faire un procès.    - agere aliquem reum, Liv.: poursuivre qqn en justice.    - agere aliquem adulterii, Quint.: accuser qqn d'adultère. [st1]15 [-] représenter, exprimer, débiter (comme acteur ou comme orateur), remplir le rôle de, se conduire, agir comme; simuler, se donner les airs de, faire le...    - agere fabulam: jouer une pièce.    - agere primas partes: jouer le premier rôle.    - agere bonum virum: jouer le rôle d’honnête homme.    - agit Chaeram, Cic.: il joue le rôle de Chéréas.    - agere cum venustate, Cic.: avoir un débit agréable.    - agere partes misericordiae, Cic.: se conduire en homme compatissant.    - laetum convivam agit, Hor.: il agit en joyeux convive.    - agere unum hominem, Sen.: être toujours le même (ne jouer qu'un personnage).    - egi illos omnes adulescentes, Cic. Fam. 2, 9: j'ai contrefait (mimé) toute cette fameuse jeunesse. [st1]16 [-] au passif: être en question, être en jeu.    - non pecunia agitur, Ter.: ce n'est pas d'argent qu'il s'agit.    - agitur populi Romani gloria: il s’agit de la gloire du peuple romain (la gloire du peuple romain est en jeu).    - is de quo agitur: la personne en question.    - magna hereditas agitur: il est question d'un important héritage.    - mea res agitur: mon intérêt est en question, mon intérêt est en jeu.    - id agitur quis occiderit: la question est de savoir qui a tué.    - id de quo agitur: l'affaire en question.    - aguntur bona multorum, Cic.: il y va de la fortune de beaucoup de gens.    - voir actum; actus
    * * *
    ăgo, ĕre, ēgi, actum, tr.    - voir l'article ago de Gaffiot.    - axim = egerim, Pac. ap. Non. 505, 22; axit = egerit, Paul. Diac. 3, 3; agier = agi,” Cic. Off. 3, 15; agentūm = agentium, Vulc. Gall. Av. Cass. 4, 6).    - cf. gr. ἄγω. [st1]1 [-] chasser devant soi, faire marcher, conduire, pousser, amener (en parlant des êtres animés ou personnifiés).    - jus agendi, Caj.: le droit de passage (avec un troupeau).    - agere captivum prae se, Curt. 7, 6: faire marcher un captif devant soi.    - agere agmen, Virg.: conduire une troupe.    - agere currum: conduire un char.    - agere capellas, Virg.: mener les chèvres au pâturage.    - se agere, Virg. (agi, Liv.): se transporter, aller.    - unde agis (s.-ent. te)? Plaut.: d'où viens-tu?    - quo agis te? Plaut. Am.: où vas-tu?    - ad castra Samnitium perrexit, quo multitudo omnis consternata agebatur, Liv. 10, 29: il marcha vers le camp des Samnites où se dirigeait, épouvantée, toute la foule des soldats.    - agere carmine quercus, Virg.: entraîner les chênes par ses chants.    - fluvius vi agens undas, Curt.: fleuve qui roule ses eaux avec impétuosité.    - praecipites Germani in amnem aguntur, Tac. H. 5: les Germains sont poussés et précipités dans le fleuve. [st1]2 [-] emmener comme capture.    - praedam (praedas) agere, Sall.: se retirer avec du butin (hommes et bétail).    - agere et ferre: emmener et emporter = piller.    - res sociorum ferri agique vidit, Liv.: il vit livrer au pillage les biens des alliés.    - agunt feruntque cuncta, Tac. (fig.): ils mènent tout à leur gré. [st1]3 [-] poursuivre, chasser, mettre en fuite.    - apros agere, Virg. G. 3, 412: poursuivre des sangliers [à la chasse].    - acerba fata Romanos agunt, Hor. Epo. 7,17: des destins cruels poursuivent les Romains.    - agentia verba Lycamben, Hor. Ep. 1, 19, 25: les mots qui harcèlent Lycambe.    - agere hostem ad naves, Just.: poursuivre l'ennemi jusqu'aux vaisseaux.    - agere aliquem de fundo, Cic.: chasser qqn de sa propriété.    - agere in fugam: mettre en fuite.    - lapidibus aliquem agere: chasser qqn à coups de pierres. [st1]4 [-] conduire, gouverner, entraîner, pousser à, contraindre; émouvoir, agiter, inquiéter, solliciter, attirer.    - Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, Virg. En. 1: Troyens ou Tyriens, ils seront traités par moi sans distinction.    - se agere = se gerere: se comporter, se conduire.    - tantā mobilitate sese Numidae agunt, Sall. J. 56: tant la conduite des Numides est mobile.    - aliquem transvorsum agere, Sall. J. 6, 3: pousser qqn hors du droit chemin.    - aliquem praecipitem agere, Cic.: entraîner qqn à sa perte.    - agere in furorem, Quint.: rendre furieux.    - agere in bellum, Tac.: pousser à la guerre.    - agere ad omne scelus, Tac.: pousser à tous les crimes.    - me profari agit, Sil.: il me pousse à parler.    - agere in mortem: pousser à se donner la mort.    - deus ultor agebat, Ov. M. 14: un dieu vengeur l'agitait.    - diris agam vos, Hor. Epod. 5: je vous poursuivrai de mes imprécations.    - ubi studio agitur aut irā, Curt.: dès que (la foule) est emportée par l'enthousiasme ou la colère.    - seu te discus agit, Hor.: ou si le disque t'attire. [st1]5 [-] mouvoir (une chose), donner une impulsion, donner une direction, faire avancer, pousser.    - fracturae centum libras agentes, Plin.: des fragments de roche [remuant la balance] = pesant cent livres.    - agere navem, Hor.: diriger un vaisseau.    - in litus naves agere, Liv. 22, 19: tirer les bateaux sur le rivage.    - agere vineas, Caes.: faire avancer les mantelets.    - cuniculum agere ad aerarium? Cic. Off. 3: conduire (faire) une galerie jusqu'au Trésor public.    - agere limitem (au fig.): reculer les limites, gagner du terrain. [st1]6 [-] pousser au-dedans, faire pénétrer, enfoncer.    - agere telum costis, Sil.: enfoncer un trait dans la poitrine.    - agere fulmen, V.-Fl.: lancer la foudre.    - pluma in cutem radices egerat imas, Ov. M. 2: le plumage avait enfoncé dans la peau de profondes racines.    - agere rimas: se fendre, se lézarder, se gercer. [st1]7 [-] pousser au-dehors, faire sortir de soi.    - agere frondem, Plin.: pousser des feuilles.    - scintillas agere, Lucr. 2, 675: lancer des étincelles.    - agere spumas, Cic.: écumer.    - agere contagia, Virg.: répandre la contagion.    - animam agere, Cic.: rendre l’âme, expirer.    - sudor agitur, Sil.: la sueur s'échappe des pores. [st1]8 [-] passer le temps, être, vivre, séjourner, habiter.    - agere (vitam): passer sa vie, vivre.    - decimum annum agere: être dans sa dixième année, être âgé de neuf ans.    - agere pacem: vivre en paix, être en paix.    - alter agebatur mensis, Ov.: le second mois s'écoulait.    - securum agere aevum, Hor.: mener une vie tranquille.    - agere hiberna, Liv.: être en quartier d'hiver.    - annum ago octogesimum, Cic.: je suis dans ma quatre-vingtième année.    - Marius apud primos agebat, Sall.: Marius était à l'avant-garde.    - in spe agere, Tac.: espérer.    - in omni Africa, quae procul a mari agebat, Sall. J. 89: dans toute l'Afrique, qui était éloignée de la mer.    - agere dies festos, Cic. Verr. 2.4.48: célébrer des jours de fête. [st1]9 [-] faire, agir, être actif, travailler, être efficace.    - agere rem negligenter, Ter.: mener une affaire avec négligence.    - quid agis? = que fais-tu? ou comment vas-tu?    - hoc age, Plaut.: fais attention.    - quid agam? = que dois-je faire? que faire?    - aliud agere: penser à autre chose, être indifférent, être distrait.    - nihil agere: ne rien faire, n’aboutir à rien.    - nihil agis, dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum, Cic. Tusc. 2, 25, 61: tu perds ton temps, ô douleur! Si importune que tu sois, jamais je ne reconnaîtrai que tu es un mal.    - electum agere: faire son choix, choisir.    - virtus aliquid agit, Sen.: la vertu est active.    - id agimus ut + subj.: nous travaillons à ceci que, notre but (notre objectif) est de.    - nihil agetur, Dig.: il n'y aura rien de fait, l'acte sera nul.    - gratias agere: remercier.    - laudes agere: glorifier.    - forum agere: rendre la justice.    - e re sua agere: agir selon son propre intérêt.    - rem agere cum aliquo: régler une affaire avec qqn. [st1]10 [-] agir de telle ou telle façon, traiter qqn bien ou mal.    - agere bene aliquo: se comporter bien à l’égard de qqn.    - male agere, Cic.: se conduire mal.    - praeclare agere cum aliquo: bien agir à l'égard de qqn.    - non pessime cum iis agitur, Cic. (impers.): ils ne sont pas à plaindre.    - bene agi potuisse cum rebus humanis, si... Suet.:... que le monde aurait pu être heureux si...    - agere pro victoribus: se comporter en vainqueurs.    - sic par est agere cum civibus, Cic. Off. 2, 83: voilà comment il convient d’agir à l’égard de ses concitoyens.    - au pass. impers. secum male actum putat, Cic. Verr. 3, 119: il pense qu’on s’est mal comporté à son égard.    - cum illo quis neget actum esse praeclare? Cic. Lael. 11: qui pourrait dire que la destinée n’a pas été belle pour lui?    - optime actum cum eo videlur esse, qui... Cic. Fam. 5, 18, 1: il semble avoir un sort heureux celui qui...    - agite ut voltis, Cic. de Or. 2,367: agissez à votre guise.    - perge ut agis, Cic. Fam. 10, 12, 5: continue d’agir comme tu fais.    - bene agis, cum... jussisti, Liv. 8, 33, 10: tu as raison d’avoir ordonné.    - agere lege: agir conformément à la loi (c.-à-d. frapper de la hache).    - lictor, in eum primum lege age, Liv. 26, 6, 3: licteur, commence par lui l’application de la loi.    - cf. Liv. 26, 15, 9 ; Sen. Contr. 10, 3, 6. [st1]11 [-] administrer, gouverner, gérer, remplir une charge, s'occuper de, procéder à.    - agere bellum, Caes.: conduire la guerre, avoir la conduite de la guerre.    - agere regnum: régner.    - agere triumphum, Cic. Fam. 3, 10: triompher.    - agere mensuram, Plin. 15, 3, 4, § 14: mesurer.    - agere stationem, Liv. 35, 29: monter la garde.    - libera arbitria agere, Liv. 24, 45: [faire des décisions libres] = décider arbitrairement.    - agere consulatum, Quint. 12, 1, 16: être consul, exercer la fonction de consul, exercer le consulat.    - vigilias agere, Cic. Verr. 4.43.93: faire sentinelle.    - censum agere, Liv. 3.22: faire le recensement.    - agere senatum, Suet. Caes. 88: assembler le sénat.    - fiscum agere, Suet.: lever l'impôt. [st1]12 [-] rouler dans son esprit, songer à.    - nescio quid mens mea agat, Ov. H. 12, 212: je ne sais ce qui se passe dans mon esprit.    - agere cogitationem parricidalem, Quint.: nourrir la pensée d'un parricide.    - agere de intranda Britannia, Tac. Agr. 13: méditer une descente en Bretagne. [st1]13 [-] parler en public, prononcer un discours, haranguer, plaider; discuter, conférer, traiter; qqf. rendre un arrêt.    - in agendo plus quam in scribendo operam ponere, Cic.: s'occuper plus de parler que d'écrire.    - quum proxime res agentur, Plin.-jn.: la prochaine fois qu'on plaidera, à la première audience.    - agere (causam): plaider.    - Agricola juste agebat, Tac.: Agricola prononçait avec équité.    - agere coepit se + inf. Nep: il proposa de...    - agebatur de condicionibus, Liv.: on discutait sur les conditions.    - agere de aliqua re: traiter une affaire.    - agitur ea res in senatu: on traite de cette question au sénat.    - agere cum populo: s’adresser au peuple, porter une question devant le peuple.    - agere cum senatu: porter une question devant le sénat.    - nihil ago tecum, Plaut.: je n'ai rien à démêler avec toi.    - sic agere cum meis soleo, Plin.-jn.: voici ce que je dis aux gens de ma maison.    - hic de quo agebam, Ter.: celui dont je parlais.    - bella, quae agimus, Liv. 10: les guerres que nous racontons.    - quae tecum, Catilina, sic agit: et la voici qui s’adresse directement à toi, Catilina (à propos de la patrie).    - agere cum aliquo ut... Cic.: discuter avec qqn pour que, prier qqn de...    - formule de contrat inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3: il faut que les choses se passent bien entre honnêtes gens. [st1]14 [-] intenter une accusation, accuser.    - si quid de se agi vellent, Nep.: s'ils voulaient lui faire un procès.    - agere aliquem reum, Liv.: poursuivre qqn en justice.    - agere aliquem adulterii, Quint.: accuser qqn d'adultère. [st1]15 [-] représenter, exprimer, débiter (comme acteur ou comme orateur), remplir le rôle de, se conduire, agir comme; simuler, se donner les airs de, faire le...    - agere fabulam: jouer une pièce.    - agere primas partes: jouer le premier rôle.    - agere bonum virum: jouer le rôle d’honnête homme.    - agit Chaeram, Cic.: il joue le rôle de Chéréas.    - agere cum venustate, Cic.: avoir un débit agréable.    - agere partes misericordiae, Cic.: se conduire en homme compatissant.    - laetum convivam agit, Hor.: il agit en joyeux convive.    - agere unum hominem, Sen.: être toujours le même (ne jouer qu'un personnage).    - egi illos omnes adulescentes, Cic. Fam. 2, 9: j'ai contrefait (mimé) toute cette fameuse jeunesse. [st1]16 [-] au passif: être en question, être en jeu.    - non pecunia agitur, Ter.: ce n'est pas d'argent qu'il s'agit.    - agitur populi Romani gloria: il s’agit de la gloire du peuple romain (la gloire du peuple romain est en jeu).    - is de quo agitur: la personne en question.    - magna hereditas agitur: il est question d'un important héritage.    - mea res agitur: mon intérêt est en question, mon intérêt est en jeu.    - id agitur quis occiderit: la question est de savoir qui a tué.    - id de quo agitur: l'affaire en question.    - aguntur bona multorum, Cic.: il y va de la fortune de beaucoup de gens.    - voir actum; actus
    * * *
        Ago, Agis, priore corr. egi, actum, agere. Besongner, Faire quelque chose.
    \
        Hoc age. Terent. Sois du tout attentif à cela, Laisse toutes choses pour entendre à cela, Pren y garde.
    \
        Id agunt, vt viri boni esse videantur. Cic. Ils taschent et mettent peine à estre estimez gents de bien.
    \
        Cum seruo Habiti furti egit. Cic. Il a accusé de larcin le serf d'Habitus.
    \
        Agere iniuriarum cum aliquo. Sub. crimine. Cic. Intenter action en cas d'injures alencontre de quelcun, Agir contre quelcun, etc.
    \
        Agere vineas et turres. Caesar. Poulser devant soy, Approcher, ou mettre pres.
    \
        Hoccine agis, an non? Terent. Entens tu à ce que je te dis, ou non?
    \
        Membris agit atra venena. Virgil. Chasse dehors.
    \
        Agere caudam. Colum. Remuer la queue.
    \
        Est ne ipsus de quo agebam? Terent. N'est ce pas celuy de qui je parloye?
    \
        Agere. Virgil. Gouverner.
    \
        Agere. Virgil. Vexer, Inquieter, Tormenter.
    \
        Agere. Virg. Poursuyvre aucun, Presser, Chasser de pres.
    \
        Agere. Tacit. Vivre.
    \
        Agere inter homines desiit. Tacit. Il est mort.
    \
        Vt ferri agique res suas viderunt. Liuius. Quand ils veirent qu'on ravissoit et qu'on emmenoit tout leur bien.
    \
        Agere aliquem ad aliquid. Plin. Induire, Inciter.
    \
        Agere ad populum. Cic. Traicter et adviser avec le peuple de quelque affaire publique.
    \
        Agere omnia ad praescriptum. Caesar. Faire tout par, ou selon l'ordonnance d'autruy.
    \
        AEtatem agere Athenis. Cicero. Vivre en Athenes, Passer ses jours, Finer ses jours, User sa vie en Athenes.
    \
        Hic fere aetatem egit in literis. Cicero. Il a estudié presque toute sa vie, Consumé sa vie à l'estude.
    \
        AEuum cum diis in caelo. Cic. Vivre eternellement.
    \
        AEuum per crimina. Ouid. Vivre en toutes meschancetez.
    \
        Aliquem. Cic. Contrefaire aucun.
    \
        Aliud agere. Cic. Ne point penser ou entendre à ce qu'on dict, Penser ailleurs, Faire des chasteauls en Espaigne.
    \
        Aliud nunc agit. Cic. Il ne s'en soulcie pas à ceste heure. Bud.
    \
        Ambages. Plaut. User d'ambages, Parler ambiguement.
    \
        Ambigue. Corn. Tacit. Tourner autour du pot, Aller en ambageoye.
    \
        Amicum. Plin. Se monstrer vray ami, Faire office d'ami, Faire en bon ami.
    \
        Animam. Ci. Se mourir, Estre à l'article de la mort, Tirer à la fin, Rendre l'esprit.
    \
        Animum. Horat. Tourner, Induire.
    \
        Animo magno et forti rem aliquam agere. Cic. Faire quelque chose hardiement et sans crainte.
    \
        Annum secundum agere, etc. Varro. Estre au deuxiesme an de son aage.
    \
        Anni nonaginta aguntur a Virgilii vatis obitu. Plin. Il y a quatre vingts dix ans que Virgile est mort.
    \
        Apologum. Plaut. Conter une fable.
    \
        Apud aliquos. Cic. Faire une harangue à aucuns.
    \
        Arbitrium alicuius rei. Liu. Faire le maistre de quelque chose, En disposer et ordonner à son plaisir.
    \
        Astute. Matius. Cic. User de finesse, ou astuce, Faire ou dire quelque chose par faintise.
    \
        Agere bellum: vt, Bella agenda non puero. Ouid. Faire la guerre.
    \
        Bene mecum agitur. Cicero. Je suis bien, Mon cas va bien, Mon cas se porte bien, Je me tiens bien pour content, Je suis bien heureux, etc.
    \
        Bene cum rebus humanis ageretur. Sueton. Ce seroit un grand bien pour les hommes.
    \
        Bene egissent Athenienses cum Milciade, etc. Valer. Max. Les Atheniens se feussent bien portez envers luy, Ils luy eussent faict grand plaisir, Ils eussent beaucoup faict pour luy, si, etc.
    \
        Blanditiis agitur nihil. Ouid. On ne gaigne rien à flatter.
    \
        Agere canticum. Liu. Danser.
    \
        Captiuos sub curribus. Mart. Mener les prisonniers en triomphe.
    \
        Causam, vel causas. Plin. Advocasser, Plaider une cause.
    \
        Censuram. Senec. Estre rigoreux.
    \
        Censura agitur. Ouid. Agere circum. Virg. Faire tournoyer.
    \
        Ciuem mirificum. Caelius Cic. Se monstrer bon et vray citoyen.
    \
        Coliculum. Columel. Jecter, ou produire une petite tige.
    \
        Communiter aliquid. Cic. Traicter de quelque chose ensemble.
    \
        Consilia. Liu. Tenir conseil, Consulter ensemble.
    \
        Consulem. Plin. iunior. Faire office de Consul.
    \
        Contagia late. Ouid. Jecter bien loing et espardre sa contagion et infection.
    \
        Contentione magna. Liu. Tascher fort et prendre grand peine à faire quelque chose.
    \
        Conuentus. Caesar. Terent. Tenir les estats d'un pais, Tenir les grands jours ou l'eschiquier.
    \
        Agere cum alio re aliqua: vt, Plebeio sermone agere cum aliquo. Ci. User de language commun et vulgaire en parlant à luy.
    \
        Agere cum aliquo. Caes. Traicter de quelque chose avec aucun, Luy tenir propos de quelque chose.
    \
        Egit nobiscum, vt, si nobis videretur, adiremus ad eorum senatum. Ci. Il nous teint propos d'aller si bon nous sembloit, etc.
    \
        Agere cum aliquo. Cice. Soliciter un homme à faire quelque chose, et l'en requerir.
    \
        Quid cum illis agas, qui neque ius, etc. Terent. Que ferois tu avec ces gents là qui, etc.
    \
        Nihil ago tecum. Plau. Je n'ay que faire ne que soulder avec toy.
    \
        Accurate agere cum aliquo, vt. Ci. Le solliciter fort et soigneusement que, etc.
    \
        Familiariter agere cum aliquo. Cic. Dire, ou Parler familierement et priveement à aucun.
    \
        Gladiis. Cic. User de glaives envers aucuns.
    \
        Hortatione. Cic. User d'exhortation.
    \
        Iracunde. Cic. En se courrouceant.
    \
        Leniter. Cic. Doulcement, Gratieusement.
    \
        Praeceptis. Cic. User de commandements, Commander à aucun.
    \
        Precibus. Cic. User de prieres, Prier aucun.
    \
        Prisce. Cic. Le traicter à la mode ou maniere ancienne, à l'antique.
    \
        Remisse. Cic. Non asprement.
    \
        Seuere. Cic. User de severité envers aucun.
    \
        Simpliciter. Cic. Simplement et rondement.
    \
        Tabellis obsignatis. Cic. Le convaincre par ses lettres mesmes.
    \
        Vehementer. Cic. Asprement.
    \
        Vrbane. Cic. Civilement.
    \
        Agere cum Patribus. Cic. Traicter de quelque chose avec les senateurs.
    \
        Agere cum populo. Cic. Quand un magistrat assembloit le peuple, et traictoit avec euls de quelque affaire publique.
    \
        Agere cuniculos ad aerarium. Cic. Faire une mine, Miner.
    \
        Curam. Liu. Se soulcier de quelque chose.
    \
        Euphrates cursum ad occasum solis agit. Pli. Flue, coule, fait son cours vers Occident.
    \
        Custodiam vrbis. Liu. Garder la ville, Faire le guet sur la ville.
    \
        De caeteris rebus quicquid erit actum, scribam ad te. Cic. Tout ce qui aura esté faict et traicté des autres choses.
    \
        Agere de pace. Liu. Traicter de la paix.
    \
        Agere de re aliqua ad fidem. Liu. Parler de quelque chose en sorte qu'on soit creu.
    \
        De cosilio publico aliquid agere. Cic. Faire quelque chose par conseil et advis commun.
    \
        Agere aliquid de loco superiore. Cic. Estant hault assis en siege judicial, Tenant le siege.
    \
        Agitur de capite, aut fama. Ci. Il est question de la vie, La vie y pend.
    \
        Delectum. Plin. Faire eslite, Discerner.
    \
        Agi desiderio alicuius rei. Liu. Avoir grand desir de quelque chose, La desirer et regretter fort.
    \
        Diem vitae extremum agere. Cic. Estre à son dernier jour, Se mourir.
    \
        Diem festum. Cic. Faire feste, Celebrer, ou solennizer la feste.
    \
        Diem vnum bene agere ex philosophiae praeceptis. Cice. Vivre un jour selon, etc.
    \
        Diris agere aliquem. Horat. Mauldire quelcun, et prier ou souhaiter que mal luy advienne.
    \
        Agentur a nobis omnia diligenter. Cic. Nous ferons toute diligence de cela.
    \
        Agere equum in viam. Liu. Picquer son cheval, et s'en aller.
    \
        Error agit aliquem. Ouid. Erreur le meine.
    \
        Agere ex aequo. Tacit. Avoir pareille authorité et preeminence.
    \
        Res agitur ex animo. Author ad Heren. A bon escient, et sans faintise.
    \
        Ex diuerso agere. Quintil. Advocasser pour partie adverse.
    \
        Ex fide bona agere. Cic. Intenter une action de bonne foy, Y aller à la bonne foy.
    \
        Agere ex insidiis. Cic. Aller, ou proceder par trahison.
    \
        Ex sponso siue ex sponsu agere. Quod recentiores dixerunt, Agere ex stipulatu. Cic. Convenir sa partie pour raison d'une stipulation.
    \
        Ex syngrapha cum aliquo agere. Cicer. Faire poursuyte d'une debte ou promesse dont il appert par cedule du defendeur.
    \
        Exemplis. Plin. Amener, ou alleguer exemples.
    \
        Experimenta. Plin. Experimenter.
    \
        Agere fabulam, comoediam, tragoediam. Cic. Jouer une farce.
    \
        Fama agit aliquem. Horat. Le bruit le fait estre congneu du monde.
    \
        Folia agere dicitur arbor. Col. Jecter, ou produire ses fueilles.
    \
        Fortuna nostra agitur per aduersas procellas. Ouid. Est agitee.
    \
        Agere forum. Cic. Exercer judicature, Tenir les plaids.
    \
        Frigora agunt venti. Virg. Les vents ameinent la froidure.
    \
        Agere frondem dicitur arbor. Plin. Jecter et produire ses branches et fueilles.
    \
        Agere fugam. Liu. S'enfuir.
    \
        Fundamenta. Cicero. Mettre et jecter ou faire les fondements, Fonder.
    \
        Genialiter agere festum. Ouid. Faire grand chere à la feste.
    \
        Gemmas agere dicitur vitis, aut arbor. Columel. Bourgeonner.
    \
        Agere gestum in scena. Cic. Faire les gestes et mines.
    \
        Grauiter agere aliquid. Horat. Diligemment et habillement.
    \
        Gradus agere praecipites. Valer. Flac. Cheminer fort vistement.
    \
        Gradus agere tacitos. Idem. Marcher, ou cheminer sans dire mot.
    \
        Agere grates, poeticum magis, quam oratorium. Plau. Ci. Liu. Remercier, Rendre graces.
    \
        Gratias. Cic. Remercier, Regracier.
    \
        Gratias alicui apud alium. Cicero, Mirificas apud me tibi gratias egit, prorsus incredibiles. Il t'a grandement remercié, ou regracie en parlant à moy.
    \
        In aliqua re gratias agere. Cic. Remercier de quelque chose.
    \
        In singulas res agere gratias. Cic. A chascun poinct.
    \
        Dicimus Agere maximas gratias, meritas, incredibiles, singulares, singularibus verbis, et amplissimis. Ex Terentio et Cicerone. Remercier grandement, Regracier haultement.
    \
        Age hoc. Plaut. Entens ici.
    \
        Hoc age. Terent. Bien doncques, fay le.
    \
        Hoc age. Passe oultre. Bud. ex Gellio.
    \
        Hoc agite amabo. Terent. Entendez ici je vous prie.
    \
        Agere hyemem sub tectis. Liu. Passer son yver à couvert.
    \
        Agere ictum. Liu. Donner un coup, Poulser le coup.
    \
        Id agere, vt hoc fiat. Cic. Mettre peine que cela se face.
    \
        Non id agebam. Plin. Je n'y pensoye pas. B.
    \
        Imperium agere. Plin. Conuicto male acti imperii rei militaris. Convaincu d'avoir mal gouverné et administré l'office de capitaine et chef de guerre.
    \
        Agere in, pro esse. Virg. Plin. Dies in terra agit, noctes in aqua. De jour il est en terre, de nuict en l'eaue.
    \
        Agere animum in admirationem. Pli. Faire esmerveiller, Ravir en admiration.
    \
        In arma. Liu. Inciter à faire la guerre.
    \
        Agere in crucem. Cic. Crucifier.
    \
        In exilium. Plin. Bannir, Envoyer en exil.
    \
        In fraudem. Virg. Mettre en danger.
    \
        In fugam. Liu. Chasser, Faire fuir, Donner la chasse, Mettre en fuite.
    \
        Redit agricolis labor actus in orbem. Virgil. Les laboureurs sont touts les ans à recommencer leur labeur.
    \
        In bona spe. Tacit. Avoir bonne esperance, Estre en bonne esperance.
    \
        Incuriosius. Tacit. Ne penser point à soy, N'estre point sur ses gardes.
    \
        Inquisitio agitur. Plin. On fait enqueste.
    \
        Iter agere. Ouid. Aller.
    \
        Iudicium agitur. Plin. Quand le juge congnoist d'une matiere.
    \
        Iure summo agere. Cic. Traicter un homme en toute rigueur, Luy faire au pis qu'on peult.
    \
        Agere laudes et grates diis. Liu. Louer et remercier Dieu.
    \
        Legationem apud aliquem. Asconius. Estre ambassadeur envers aucun.
    \
        Agere dicuntur legati suppliciter. Liu. Quand les ambassadeurs font leur harangue en suppliant.
    \
        Lege agere. Cic. Poursuyvre selon la loy.
    \
        Leniter. Cic. Doulcement.
    \
        Lente agere. Liu. Laschement.
    \
        Luxuriam agere. Horat. Reprendre et blasmer prodigalité.
    \
        Agere mandata. Cic. Faire ce qu'on nous a commande, Mettre en execution ce, etc.
    \
        Agit mecum fortuna secundis rebus. Lucan. Fortune me favorise, me dit, me rit.
    \
        Agitur mensis septimus, aut annus. Terent. C'est ici, ou Voici la septieme annee.
    \
        Mensuram alicuius rei agere. Plin. Reduire à mesure.
    \
        Foras agendus est metus mortis. Lucret. Il fault chasser dehors la crainte de mourir, Il ne fault point craindre la mort.
    \
        Agere pingui Minerua. Cic. Parler grossement et lourdement.
    \
        Morem. Sallust. Avoir et entretenir une coustume.
    \
        Modice agere quippiam. Cic. Tempereement, Modereement.
    \
        Multum agit sexus, aetas, conditio. Quintil. Y sert de beaucoup, y fait beaucoup.
    \
        Non multum egerit. Curius ad Ciceronem. Il ne profictera pas beaucoup.
    \
        Agere ne. Liu. Omnia, ne id fieret, agentibus. Cerchants touts les moyents que cela ne se feist.
    \
        Agere negotium suum. Cic. Se mesler de ses affaires.
    \
        Nihil agere. Cic. Ne faire chose qui vaille, Perdre sa peine, Perdre temps.
    \
        Neque nostrae disputationes quicquam aliud agunt, nisi vt, etc. Nos disputations ne tendent à autre chose, sinon que, etc.
    \
        Noctem inter gaudia agere. Virg. Passer la nuict en joyeusetez.
    \
        Nugas agere. Plaut. Baver.
    \
        Orationem. Cic. Prononcer une oraison, ou faire une harangue.
    \
        Oscitanter. Cic. Negligemment.
    \
        Otia. Virgil. Estre oiseulx.
    \
        Pacem. Sallust. faire la paix. Estre en repos. apud Sillium.
    \
        Partes aliquas, siue aliquem. Cic. Jouer le personnage d'aucun, ou son roulet.
    \
        Primas partes. Terent. Estre le principal personnage d'une farce.
    \
        Partes alicuius vicissim. Terent. Faire l'office de quelcun, ainsi qu'il a faict le nostre, Faire pour aucun comme il a faict pour nous.
    \
        Primas partes in re aliqua. Cic. Estre le principal et plus excellent que les autres.
    \
        Agi dicuntur pecora. Virg. Quand on les meine.
    \
        Agere animalia potum. Varro. Mener ou chasser les bestes à l'abbrevoir, Les mener boire.
    \
        Agere prae se armenta. Liu. Toucher devant soy et mener.
    \
        Agere aliquid per alium. Cic. Faire par un autre.
    \
        Agi per saxa latratibus canum. Ouid. Estre chassé parmi les pierres et rochiers.
    \
        Agere plebem. Liu. Mener le peuple à sa fantasie, ou Troubler et mutiner.
    \
        Poenas alicuius sceleris ab aliquo agere. Liu. Punir aucun pour quelque cas.
    \
        Poenitentiam agere. Plin. iunior. Se repentir, Avoir regret d'avoir faict quelque chose.
    \
        Prae se agere aliquem. Statius. Chasser devant soy.
    \
        Praecipitem ex alto. Caesar. Jecter du hault en bas.
    \
        Praecipitem de fundo. Cic. Jecter violentement hors de sa terre.
    \
        Praecipitem, per metaphoram. Cic. Ruiner.
    \
        Praecipitem eum agunt poenae ciuium. Ci. Les meurtres qu'il a commis luy tormentent l'esprit et la conscience tellement qu'il en est comme furieux et troublé de l'entendement.
    \
        Praedam. Liu. Emmener la proye ou le butin.
    \
        Quercus agere carmine. Virg. Esmouvoir.
    \
        Quid ages? Terent. Non interrogantis, sed metuentis hoc dictum est. Que penses tu faire? Qu'est ce que tu feras?
    \
        Vide quid agas. Ter. Que veuls tu faire? Regarde que tu feras.
    \
        Agamus quod agitur. Cic. Parlons de la matiere subjecte.
    \
        Agere radices deorsum. Colu. Jecter ses racines avant en terre.
    \
        Radices agit vera gloria, per metaphoram. Cic. Prend racines, Est de longue duree.
    \
        Agere remissius cum subjectis. Colum. Ne traicter point rudement ses subjects.
    \
        Alias res agere. Terent. Penser à autre chose, N'entendre point à ce qu'on dict, Penser ailleurs.
    \
        Res alicuius agere. Cic. Faire les affaires d'aucun.
    \
        Retro aliquid agere. Plin. Compter à reculons, ou à rebours.
    \
        Agere reum. Plin. Accuser, mettre sus un crime à quelcun, et le poursuyvre judiciairement.
    \
        Agere rimas. Cic. Se fendre, Se crevasser.
    \
        Scintillas agere. Lucret. Jecter des estincelles, Estinceler.
    \
        Agere se. Cheminer. vt, Quo hinc te agis? Ter. Où vas tu d'ici?
    \
        Agere se pro equite Rom. Suet. Se dire et maintenir estre, etc.
    \
        Agit se pro nobili. Il se dit noble. B.
    \
        Agere secretum. Sueton. Estre tout seul.
    \
        Agere aliquid secum. Cic. Faire quelque chose tout seul.
    \
        Agitur Senarus. Sueton. Le senat est assemblé.
    \
        Agere honoratam senectutem. Li. Passer sa vieillesse honorablement.
    \
        Silentium. Ouid. Se taire, Ne sonner mot.
    \
        Spumas. Cic. Jecter escumes, ou Escumer par la bouche.
    \
        Stationem. Tacit. Faire le guet en la guerre, ou autour de la personne du prince.
    \
        Triumphum. Cic. Triompher.
    \
        Triumphum ex aliquo populo agere. Liu. Triompher apres avoir eu victoire de quelque peuple.
    \
        Ventis agi. Ouid. Estre mené ou poulsé des vents.
    \
        Ver agit orbis. Virg. Il est le prin temps.
    \
        Agere versum. Cic. Prononcer un vers avec le geste requis.
    \
        Vi agere. Liu. User de force, Aller par force.
    \
        Vigilias noctu ad aedes sacras. Cic. Faire le guet de nuict.
    \
        Agere vitam ruri. Liu. Vivre és champs.
    \
        Lachrymis agendum est. Sen. Il fault user de larmes, Il fault plourer.
    \
        Agitur gloria pop. Romani. Cic. Il est question de la gloire et honneur des Romains.
    \
        Agitur magnum ipsius periculum. Plancus Ciceroni. Il est en grand danger.
    \
        Aguntur res Attici. Cic. Il est question des affaires d'Atticus.

    Dictionarium latinogallicum > ago

  • 6 recipio

    rĕ-cĭpĭo, cēpi, ceptum, 3 ( fut. apoc. recipie, for recipiam, Cato ap. Fest. p. 138 and 236 Müll.; v. dico init.:

    recepso, for recepero,

    Cat. 44, 19), v. a. [capio].
    I.
    To take back, get back, bring back; to retake, regain, recover.
    A.
    Lit. (very freq. and class.):

    dandis recipiendisque meritis,

    Cic. Lael. 8, 26:

    tu me sequere ad trapezitam... recipe actutum,

    Plaut. Curc. 5, 3, 49 (just before, ni argentum refers); cf.:

    centum talenta et credidisse eos constat, et non recepisse,

    Quint. 5, 10, 111; and (opp. mutuum dare) Mart. 3, 40, 4:

    si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

    Caes. B. G. 3, 8 fin.:

    obsides,

    Suet. Aug. 21:

    reges,

    Liv. 2, 15:

    recepto amico,

    Hor. C. 2, 7, 27; 4, 2, 47. — Freq. of places, etc., once captured and lost, to retake:

    cum Tarento amisso... aliquot post annos Maximus id oppidum recepisset... nunquam ego (Tarentum) recepissem, nisi tu perdidisses,

    Cic. de Or. 2, 67, 273; cf. id. Sen. 4, 11:

    Lavinium,

    Liv. 2, 39;

    so of other things: recipere suas res amissas,

    Liv. 3, 63:

    praeda omnis recepta est,

    id. 3, 3:

    signa, quae ademerant Parthi,

    Suet. Tib. 9:

    arma,

    Liv. 9, 11; Curt. 4, 12, 17: pectore in adverso totum cui comminus ensem Condidit assurgenti, et multā morte recepit, drew out again, = retraxit, Verg. A. 9, 348; so,

    sagittam ab alterā parte,

    Cels. 7, 5, 2: suos omnes incolumes receperunt (sc. ex oppido in castra), drew off, withdrew, = reduxerunt, Caes. B. G. 7, 12 fin.; so,

    milites defessos,

    id. B. C. 1, 45 fin.:

    exercitum,

    Liv. 10, 42:

    equitatum navibus ad se intra munitiones,

    Caes. B. C. 3, 58:

    illum ego... medio ex hoste recepi,

    bore away, rescued, Verg. A. 6, 111.—
    b.
    With se, to draw back, withdraw from or to any place, to betake one ' s self anywhere; in milit. lang., to retire, retreat:

    se ex eo loco,

    Plaut. Aul. 4, 8, 10; cf.:

    se e fano,

    id. Poen. 4, 1, 5:

    se ex opere,

    id. Men. 5, 3, 7:

    se ex hisce locis,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 21:

    se e Siciliā,

    id. Brut. 92, 318:

    se ex fugā,

    Caes. B. G. 7, 20 fin.; id. B. C. 3, 102:

    se inde,

    id. B. G. 5, 15:

    se hinc,

    id. B. C. 1, 45 et saep.:

    recipe te,

    Plaut. Trin. 4, 3, 8:

    se,

    Cic. Off. 3, 10, 45 (just before, reverti); Caes. B. C. 3, 45 (coupled with loco excedere); 3, 46; cf.:

    sui recipiendi facultas,

    id. B. G. 3, 4 fin.; 6, 37;

    for which: se recipiendi spatium,

    Liv. 10, 28:

    recipe te ad erum,

    Plaut. Trin. 4, 3, 20:

    se ad dominum,

    id. ib. 4, 3, 1:

    se ad nos,

    Cic. Att. 4, 15, 2:

    se ad suos,

    Caes. B. G. 1, 46; 7, 82; id. B. C. 3, 38; 3, 50; 3, 52 fin.:

    se ad Caesarem (Allobroges, legati),

    id. B. G. 1, 11; 4, 38:

    se ad agmen,

    id. ib. 7, 13; id. B. C. 3, 75 fin.:

    se penitus ad extremos fines,

    id. B. G. 6, 10:

    se ad legionem,

    id. ib. 7, 50 fin.:

    se ad oppidum llerdam,

    id. B. C. 1, 45:

    se ad ordines suos,

    id. ib. 2, 41:

    se ad signa,

    id. B. G. 5, 34 fin.; id. B. C. 1, 43 fin.:

    se a pabulo ad stabulum,

    Plaut. Mil. 2, 3, 33:

    inde se in currus,

    Caes. B. G. 4, 33 fin.:

    se ex castris in oppidum,

    id. B. C. 2, 35:

    se in castra,

    id. B. G. 2. 11 fin.; 2, 24; 3, 6; 3, 26 fin.;

    4, 15 et saep.: se in fines,

    id. ib. 4, 16:

    se in Galliam,

    id. ib. 4, 19 fin.:

    se in montem,

    id. ib. 1, 25: se in antiquas munitiones, id. B. C. 3, 54 fin.:

    se in silvas ad suos,

    id. B. G. 2, 19:

    se in castra ad urbem,

    id. B. C. 2, 25; 2, 26; cf.:

    se retro in castra,

    Liv. 23, 36;

    and with this cf.: sese retro in Bruttios,

    id. 23, 37;

    and so, se, with rursus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 25; id. Pers. 4, 5, 6; id. Rud. 4, 6, 19; Caes. B. G. 5, 34 fin.; id. B. C. 2, 41 et saep.:

    se in novissimos,

    Liv. 7, 40:

    se intra munitiones,

    Caes. B. G. 5, 44; cf.:

    se intra montes,

    id. B. C. 1, 65:

    se per declive,

    id. ib. 3, 51:

    se sub murum,

    id. ib. 2, 14:

    se trans Rhenum,

    id. B. G. 6, 41:

    se Larissam versus,

    id. B. C. 3, 97:

    se domum ex hostibus,

    Plaut. Am. 2, 2, 52:

    se domum,

    id. ib. 2, 2, 31; id. Capt. 1, 2, 25; id. Aul. 2, 1, 55:

    se Adrumetum,

    Caes. B. C. 2, 23:

    se Hispalim,

    id. ib. 2, 20:

    se Dyrrhachium ad Pompeium,

    id. ib. 3, 9 fin.:

    se illuc,

    Plaut. Most. 3, 1, 10; id. Merc. 5, 2, 40; id. Ps. 3, 1, 23 al.; cf.:

    se huc esum ad praesepim suam,

    id. Curc. 2, 1, 13:

    se eo,

    Caes. B. G. 1, 25 et saep. — In the same meaning, without se: neque sepulcrum, quo recipiat, habeat portum corporis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 415 Vahl.); cf.

    of a military retreat: si quo erat longius prodeundum aut celerius recipiendum,

    Caes. B. G. 1, 48 fin.; so without se after the verbum finitum several times in Plaut.:

    rursum in portum recipimus,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 60:

    dum recipis,

    id. Rud. 3, 6, 42:

    actutum face recipias,

    id. Merc. 2, 4, 30. —
    2.
    Transf.
    (α).
    In business lang., to keep back, retain, reserve (cf. Gell. 17, 6, 6):

    posticulum hoc recepit, quom aedis vendidit,

    Plaut. Trin. 1, 2, 157; so in a sale, Crassus ap. Cic. de Or. 2, 55, 226; Cic. Top. 26, 100; Dig. 19, 1, 53; 8, 4, 10: mulier magnam dotem dat et magnam pecuniam recipit, Cato ap. Gell. 17, 6, 8. — With object-clause, Cato, R. R. 149, 2. — With dat.:

    aqua, itinere, actu domini usioni recipitur,

    Cato, R. R. 149, 2.—
    (β).
    To restore (late Lat.):

    urbem munitissimam,

    to fortify anew, Amm. 16, 3, 2. —
    B.
    Trop., to get back, bring back; to receive again, regain, recover:

    ut antiquam frequentiam recipere vastam ac desertam bellis urbem paterentur,

    Liv. 24, 3:

    jus,

    Quint. 5, 10, 118:

    et totidem, quot dixit, verba recepit,

    got back, Ov. M. 3, 384:

    quam (vitam) postquam recepi,

    received again, id. ib. 15, 535: anhelitum, to recover one ' s breath, Plaut. Ep. 2, 2, 21; id. Merc. 3, 4, 16; cf.

    spiritum,

    Quint. 11, 3, 55:

    animam,

    Ter. Ad. 3, 2, 26; Quint. 6, prooem. §

    13: a tanto pavore recipere animos,

    Liv. 21, 5, 16 Weissenb.:

    a pavore animum,

    id. 2, 50, 10:

    e pavore recepto animo,

    id. 44, 10, 1;

    for which: animos ex pavore,

    id. 21, 5 fin.:

    recepto animo,

    Curt. 6, 9, 2; 9, 5, 29:

    animum vultumque,

    Ov. F. 4, 615:

    mente receptā,

    Hor. Ep. 2, 2, 104:

    (vocem) ab acutissimo sono usque ad gravissimum sonum recipere,

    to bring it back, Cic. de Or. 1, 59, 251. —

    In zeugma (cf. I. A. supra): arma et animos,

    Curt. 4, 12, 17.—
    b.
    With se.
    (α).
    To betake one ' s self, withdraw, retire from or to any place:

    ad ingenium vetus versutum te recipis tuum,

    Plaut. As. 2, 1, 7:

    ad frugem bonam,

    Cic. Cael. 12, 28:

    ad reliquam cogitationem belli,

    Caes. B. C. 3, 17 fin.:

    se a voluptatibus in otium,

    Plin. Pan. 82, 8:

    se in principem,

    to resume his princely air, id. ib. 76, 5.— More freq.,
    (β).
    To recover, to collect one ' s self:

    difficulter se recipiunt,

    regain strength, Varr. R. R. 2, 5, 17:

    quae cum intuerer stupens, ut me recepi, Quis hic, inquam, etc.,

    Cic. Rep. 6, 18, 18:

    nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,

    Liv. 10, 28:

    se ex terrore ac fugā,

    Caes. B. G. 2, 12:

    se ex timore,

    id. ib. 4, 34:

    se ex fugā,

    id. ib. 4, 27:

    nondum totā me mente recepi,

    Ov. M. 5, 275.
    II.
    (Acc. to re, I. b.) To take to one ' s self, admit, accept, receive; constr. with the simple acc., with ad, or in and acc., in and abl., with simple abl., with a local acc.
    A.
    Lit.
    (α).
    With simple acc.:

    quos homines quondam Laurentis terra recepit, Enn. ap. Prisc. p 762 P. (Ann. v. 35 Vahl.): (ego) excludor, ille recipitur,

    Ter. Eun. 1, 2, 79:

    aliquem,

    Cic. Off. 3, 11, 48:

    hic nulla munitio est, quae perterritos recipiat,

    Caes. B. G. 6, 39; cf.:

    hos tutissimus portus recipiebat,

    id. B. C. 3, 27; 1, 15; cf. id. ib. 3, 11 fin.;

    3, 35: eum Jugurtha accuratissime recepit,

    Sall. J. 16, 3:

    neque quisquam aut expulsus invidiosius aut receptus est laetius,

    Vell. 2, 45, 3; Quint. 7, 1, 14; 9, 2, 89:

    nisi nos vicina Trivici Villa recepisset,

    Hor. S. 1, 5, 80 [p. 1533] et saep.:

    quisnam istic fluvius est, quem non recipiat mare?

    Plaut. Curc. 1, 1, 86; cf. Caes. B. G. 4, 10; and:

    (Peneus) accipit amnem Orcon nec recipit,

    i. e. does not take it to itself, does not mingle with it, Plin. 4, 8, 15, § 31:

    equus frenum recepit,

    received, submitted to, Hor. Ep. 1, 10, 36:

    necesse erat, ab latere aperto tela recipi,

    Caes. B. G. 5, 35. —
    (β).
    With ad:

    recipe me ad te,

    Plaut. Cist. 3, 9; id. Am. 3, 2, 11; id. Rud. 2, 3, 20; id. Ps. 3, 6, 6; Ter. Heaut. 3, 3, 6; Suet. Caes. 63:

    aliquem ad epulas,

    Cic. Top. 5, 25; cf.:

    ad lusum,

    Suet. Ner. 11. —
    (γ).
    With in and acc.:

    recipe me in tectum,

    Plaut. Rud. 2, 7, 16:

    concubinam in aedes,

    id. Mil. 4, 3, 3:

    nos in custodiam tuam,

    id. Rud. 3, 3, 34:

    Tarquinium in civitatem,

    Cic. Rep. 2, 20, 35; id. Balb. 13, 31; Liv. 2, 5; Hor. Ep. 2, 1, 6:

    aliquem in ordinem senatorium,

    Cic. Phil. 7, 5, 15:

    aliquem in fidem,

    id. Fam. 13, 19, 2; id. Att. 15, 14, 3; Caes. B. G. 2, 15; 4, 22:

    aliquem in civitatem,

    Cic. Balb. 12, 29:

    aliquem in caelum,

    id. N. D. 3, 15, 39:

    aliquem in deditionem,

    Caes. B. G. 3, 21 fin.; Liv. 8, 13; Suet. Calig. 14 al.:

    aliquem in jus dicionemque,

    Liv. 21, 61:

    aliquem in amicitiam,

    Sall. J. 14, 5; 5, 4 Kritz N. cr.:

    aliquam in matrimonium,

    Suet. Caes. 50; Just. 9, 5, 9 et saep. —
    (δ).
    With in and abl. (rare and in purely local relations; v. Kritz ad Sall. J. 5, 4):

    aliquem in loco,

    Plaut. Stich. 5, 4, 3:

    loricati in equis recipiuntur, Auct. B. Hisp. 4, 2: sidera in caelo recepta,

    Ov. M. 2, 529 (but in Liv. 24, 32, 6, the correct read. is tuto Hexapylo, without in; v. Weissenb. ad h. l.). —
    (ε).
    With simple abl. (mostly in purely local relations):

    ut tuo recipias tecto servesque nos,

    Plaut. Rud. 1, 5, 18; so,

    aliquem tecto,

    Caes. B. G. 7, 66 fin.:

    exercitum tectis ac sedibus suis,

    Cic. Agr. 2, 33, 90:

    aliquem suis urbibus,

    id. Fl. 25, 61:

    aliquem civitate,

    id. Balb. 14, 32:

    aliquem finibus suis,

    Caes. B. G. 6, 6; 7, 20 fin.:

    aliquem oppido ac portu,

    id. B. C. 3, 12; 3, 102 fin.:

    aliquem moenibus,

    Sall. J. 28, 2:

    Romulus caelo receptus,

    Quint. 3, 7, 5:

    receptus Terra Neptunus,

    Hor. A. P. 63 et saep. —
    (ζ).
    With local acc.:

    me Acheruntem recipere Orcus noluit,

    Plaut. Most. 2, 2, 68:

    aliquem domum suam,

    Cic. Arch. 3, 5; cf.:

    aliquem domum ad se hospitio,

    Caes. B. C. 2, 20.—
    (η).
    Absol.:

    plerosque hi, qui receperant, celant,

    Caes. B. C. 1, 76.—
    2.
    Transf.
    a.
    In business lang., to take in, receive as the proceeds of any thing:

    dena milia sestertia ex melle,

    Varr. R. R. 3, 16, 11:

    pecuniam ex novis vectigalibus,

    Cic. Agr. 2, 23, 62:

    pecunia, quae recipi potest,

    id. ib. 2, 18, 47. —
    b.
    In gladiator's lang.: recipe ferrum, receive your death-blow, the cry of the people to a vanquished gladiator whom they were not inclined to spare, Cic. Sest. 37, 80; id. Tusc. 2, 17, 41 Kühn.; Sen. Tranq. 11, 1;

    for which: totum telum corpore,

    Cic. Rosc. Am. 12, 33; and:

    ense recepto,

    Luc. 2, 194 Corte.—
    c.
    Milit. t. t., to seize, capture, take possession of, occupy: mittit in Siciliam Curionem pro praetore cum legionibus duo;

    eundem, cum Siciliam recepisset, etc.,

    Caes. B. C. 1, 30:

    Praeneste non vi, sed per deditionem receptum est,

    Liv. 6, 29:

    Aegyptum sine certamine,

    Just. 11, 11, 1:

    eo oppido recepto,

    Caes. B. G. 7, 13 fin.:

    civitatem,

    id. ib. 6, 8; 7, 90; id. B. C. 1, 12; 1, 16; 1, 30;

    3, 16: Aetoliam,

    id. ib. 3, 55:

    rempublicam armis,

    Sall. C. 11, 4:

    Alciden terra recepta vocat,

    the subjugated earth, Prop. 5, 9, 38. —
    d.
    In the later medical lang., of medicines, to receive, i. e. be compounded of various ingredients:

    antidotos recipit haec: stoechados, marrubii, etc.,

    Scrib. Comp. 106; so id. ib. 27; 28; 37; 52 al. (hence the mod. Lat. receptum, receipt, and recipe).—
    B.
    Trop.
    1.
    To take to or upon one ' s self, to assume; to receive, accept, admit, allow, endechomai:

    non edepol istaec tua dicta nunc in aures recipio,

    Plaut. Cist. 2, 1, 34; cf. Quint. 11, 1, 91:

    jusjurandum,

    id. 5, 6, 1; 3; cf. id. 7, 1, 24: in semet ipsum religionem recipere, to draw upon one ' s self, Liv. 10, 40:

    quae legibus cauta sunt, quae persuasione in mores recepta sunt,

    admitted, Quint. 5, 10, 13; cf. id. 10, 7, 15:

    antiquitas recepit fabulas... haec aetas autem respuit,

    Cic. Rep. 2, 10; cf. Quint. 6, 4, 19:

    nec inconstantiam virtus recipit nec varietatem natura patitur,

    Cic. Rep. 3, 11, 18; cf. Vell. 2, 130, 3: non recipit istam Conjunctionem honestas, Cic. Off. 3, 33, 119:

    assentatio nocere nemini potest, nisi ei, qui eam recipit atque eă delectatur,

    id. Lael. 26, 97:

    timor misericordiam non recipit,

    Caes. B. G. 7, 26:

    casus recipere (res),

    to admit, be liable to, id. B. C. 1, 78; so,

    aliquem casum (res),

    id. ib. 3, 51:

    re jam non ultra recipiente cunctationem,

    Liv. 29, 24; Vell. 2, 52, 3:

    sed hoc distinctionem recipit,

    Just. Inst. 1, 12 pr.:

    si recipiatur poëtica fabulositas,

    Plin. 7, 28, 29, § 101:

    in hoc genere prorsus recipio hanc brevem annotationem,

    Quint. 10, 7, 31; cf. id. 8, 3, 31:

    nos necessarios maxime atque in usum receptos (tropos) exequemur,

    id. 8, 6, 2; cf. id. 8, 6, 32; 5, 11, 20; 11, 3, 104; so with a subj.-clause, id. 1, 3, 14; 6, 3, 103; Plin. 28, 2, 5, § 24 al.—
    (β).
    Of opinions, etc., to adopt, embrace (late Lat.):

    alicujus sententiam,

    Sulp. Sev. Chron. 2, 39, 1:

    opinionem,

    id. Dial. 1, 17, 5.—
    2.
    In partic.
    a.
    To take upon one ' s self, undertake, accept the performance of a task consigned or intrusted to one (whereas suscipio denotes, in gen., the voluntary undertaking of any action; cf.:

    spondeo, stipulor, polliceor): recepi causam Siciliae... ego tamen hoc onere suscepto et receptā causā Siciliensi amplexus animo sum aliquanto amplius. Suscepi enim causam totius ordinis, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    in hoc judicio mihi Siculorum causam receptam, populi Romani susceptam esse videor,

    id. Div. in Caecil. 8, 26; and:

    in quo est illa magna offensio vel neglegentiae susceptis rebus vel perfidiae receptis,

    id. de Or. 2, 24, 101; cf. also Quint. 12, 1, 39:

    verebamini, ne non id facerem, quod recepissem semel?

    Ter. Phorm. 5, 7, 9:

    causam Sex. Roscii,

    Cic. Rosc. Am. 1, 2:

    mandatum,

    id. ib. 38, 112:

    officium,

    id. Verr. 2, 5, 71, § 183:

    curam ad se,

    Suet. Tit. 6.—
    b.
    To take an obligation upon one ' s self, to pledge one ' s self, pass one ' s word, be surety for a thing, to warrant, promise, engage a thing to any one, = anadechomai (a favorite word of Cic., esp. in his Epistles): Pe. Tute unus si recipere hoc ad te dicis... Pa. Dico et recipio Ad me, Plaut. Mil. 2, 2, 74; cf.:

    ad me recipio: Faciet,

    Ter. Heaut. 5, 5, 12:

    promitto in meque recipio, fore eum, etc.,

    Cic. Fam. 13, 10, 3; cf.:

    spondeo in meque recipio eos esse, etc.,

    id. ib. 13, 17, 3.—With obj.-clause:

    promitto, recipio, spondeo, C. Caesarem talem semper fore civem, qualis hodie sit,

    Cic. Phil. 5, 18, 51; so with hoc, id. Fam. 13, 50, 2 (with spondeo); 6, 12, 3; 13, 41, 2 (with confirmo); id. Att. 5, 13, 2; Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4; Liv. 7, 14 Drak.; 33, 13 fin.:

    pro Cassio et te, si quid me velitis recipere, recipiam,

    Cic. Fam. 11, 1, 4. — With de:

    de aestate polliceris vel potius recipis,

    Cic. Att. 13, 1, 2; Liv. 40, 35; cf.

    also: sed fidem recepisse sibi et ipsum et Appium de me,

    had given him a solemn assurance, Cic. Att. 2, 22, 2.— With dat. (after the analogy of promitto, polliceor, spondeo):

    ea, quae tibi promitto ac recipio,

    Cic. Fam. 5, 8, 5; cf.: omnia ei et petenti recepi et ultro pollicitus sum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 1; 7, 1:

    mihi,

    id. ib. 10, 13, 3; Caes. B. C. 3, 82 fin.:

    quid sibi is de me recepisset, in memoriam redegit,

    Cic. Fam. 1, 9, 9.—With dat. and obj.-clause:

    mihi in Cumano diligentissime se, ut annui essemus, defensurum receperat,

    Cic. Att. 5, 17, 5;

    so,

    id. Fam. 6, 12, 3 Manut. (with confirmare); 13, 72, 1; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17, 1; Caes. B. C. 3, 17; Suet. Caes. 23 fin.
    c.
    In jurid. lang.: recipere nomen, of the prætor, to receive or entertain a charge against one, Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94; 2, 2, 42, § 102; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 2; Val. Max. 3, 7, 9;

    for which: recipere reum,

    Tac. A. 2, 74 fin.; 4, 21:

    aliquem inter reos,

    id. ib. 3, 70; 13, 10. —Hence,
    A.
    rĕceptus, a, um, P. a. (acc. to II. B. 1.), received, usual, current, customary (post-class. and very rare):

    auctoritas receptior,

    Tert. adv. Marc. 4, 5: scriptores receptissimi, Sol. praef.—
    B.
    rĕceptum, i, n. subst. (acc. to II. B. 2. b.), an engagement, obligation, guaranty:

    satis est factum Siculis, satis promisso nostro ac recepto,

    Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139; cf.:

    promissum et receptum intervertit,

    id. Phil. 2, 32, 79.

    Lewis & Short latin dictionary > recipio

  • 7 contendo

    contendo, ĕre, tendi, tentum - tr. et intr. -    - voir contentus. - tr. - [st1]1 [-] tendre (avec force), raidir, bander (un arc).    - contendere tormenta telorum, Cic. Tusc. 2, 57: tendre les machines à lancer des traits.    - (fides) contenta nervis, Cic. Fin. 4, 75: (lyre) tendue au moyen de ses cordes.    - nervos contendere, Varr. L. 8, 63: tendre les muscles (faire effort). --- Cic. Fat. 21 ; Fam. 15, 14, 5.    - contendere vires, Lucr. 4, 989: tendre ses forces.    - ilia perpetuo risu contendere, Ov. A. A. 3, 285: se presser les côtes à cause d'un rire perpétuel.    - contendere animum in tales curas Ov. P. 1, 5, 11: tendre son esprit vers de telles occupations.    - qui cursum huc contendit suum, Plaut. Cist. 534: celui qui dirige vivement sa course ici. --- cf. Virg. En. 5, 834. [st1]2 [-] lancer [un trait, un javelot].    - Virg. En. 10, 521 ; Sil. 1, 323. [st1]3 [-] chercher à atteindre, à obtenir qqch, prétendre à.    - contendere honores, Varr. Men. 450: solliciter les charges.    - hic magistratus a populo summa ambitione contenditur, Cic. Verr. 2, 131: cette magistrature, on la sollicite du peuple avec les plus vives compétitions.    - cf. Cic. Lael. 39 ; Att. 1, 8, 10, etc.    - absol. contendere ab aliquo: solliciter qqn avec insistance.    - cf. Cic. Amer. 4 ; Planc. 12 ; Att. 6, 2, 10, etc.    - a me valde contendit de reditu in gratiam, Cic. Q. 3, 1, 15: il m'entreprend vivement pour une réconciliation.    - [avec ut, ne]:    - contendit ab eo, ut causam cognosceret, Cic. Verr. 1, 73: il le pressa d'instruire la cause.    - pro suo jure contendet, ne patiamini... Cic. Verr. 5, 2: comme c'est son droit, il vous demandera avec insistance de ne pas souffrir... Caes. BC. 3, 97, 1.    - [avec inf.]    - hoc non contendo... mutare animum, Cic. Q. 1, 1, 38: je ne prétends pas modifier un caractère.    - [avec prop. inf.] Vell. 2, 48, 1. [st1]4 [-] soutenir énergiquement, affirmer, prétendre.    - contendere aliquid: soutenir qqch. --- Cic. Off. 2, 71; Amer. 47, etc.    - contendere + prop. inf.: soutenir que.    - cf. Verr. 5, 19 ; Font. 1; Arch. 15 ; Sest. 107, etc.; Caes. BG. 6, 37, 7, etc.    - apud eos contendit falsa iis esse delata, Nep. Them. 7, 2: devant eux, il affirme qu'on leur a fait de faux rapports. [st1]5 [-] comparer.    - contendere leges, Cic. Inv. 2, 145: comparer les lois.    - contendere causas, Cic. Cat. 2, 25: comparer les partis en présence.    - contendere rem cum re, Cic. Agr. 2, 96 ; Inv. 2, 173: comparer une chose avec une autre.    - vetera et praesentia contendere, Tac. An. 13, 3: comparer le présent avec le passé.    - poét. avec dat. contendere rem rei, aliquem alicui. --- Lucil. 24 ; 277 ; Hor. Ep. 1, 10, 26; Aus. 160, 9; 419, 33. - intr. - [st1]6 [-] bander les ressorts, tendre son énergie, faire effort, se raidir.    - contendere lateribus, Cic. de Or. 1, 255: faire effort des poumons.    - contendere voce, Cic. Lig. 6, faire effort de la voix.    - contendere ad summam gloriam, Cic. Phil. 14, 32: tendre vers la gloire la plus haute.    - contendere ad ultimum animo, Cic. Mur. 65: tendre de toute son énergie vers le point le plus éloigné.    - avec inf. tranare contenderunt, Caes. BG. 1, 53, 2: ils s'efforcèrent de traverser à la nage.    - hunc locum duabus ex partibus oppugnare contendit, Caes. BG. 5, 21: il essaie d'attaquer ce lieu en deux endroits. --- Caes. BG. 3, 15; Cic. Q. Fr. 1, 1, 13, § 38.    - fugā salutem petere contenderunt, Caes. BG. 3, 15: ils cherchèrent leur salut dans la fuite.    - [avec ut, ne]:    - eos vidimus contendere ut... pervenirent, Cic. Verr. 5, 181: nous les avons vus s'efforcer de parvenir... Sest. 5 ; Phil. 9, 15, etc.    - remis contendit ut... Caes. BG. 5, 8, 2: il tente à force de rames de...    - ea ne fierent, contendit, Cic. Att. 12, 4, 2: il s'est opposé à cela de toutes ses forces.    - contende quaeso atque elabora, ut... Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42: travaillez, je vous prie, travaillez sans relâche à ce que...    - absol. vociferarer et, quantum maxime possem, contenderem, Cic. Fl. 16, 38: j'élèverais la voix, je m'expliquerais avec toute la véhémence dont je serais capable.    - non posse oculo quantum contendere Lynceus, Hor. Ep. 1, 1, 28: ne pas avoir la vue perçante de Lyncée (*ne pas pouvoir fixer des yeux). [st1]7 [-] marcher vivement, faire diligence, se hâter.    - quae res eum nocte una tantum itineris contendere coegit? Cic. Amer. 97: qu'est-ce qui le forçait à fournir une telle course en une seule nuit [faire un si long parcours]?    - in Italiam magnis itineribus contendit, Caes. BG. 1, 10, 3: il se porte vivement en Italie par grandes étapes. --- BG. 1, 7, 1; 4, 18, 2.    - [avec ad] BG. 2, 7, 3, etc...    - statim exanimatus ad aedes contendit, Cic. Verr. 1, 67: aussitôt il se hâte à perdre haleine vers la maison.    - avec inf.: Bibracte ire contendit, Caes. BG. 1, 23, 1: il se hâte d'aller à Bibracte. --- Caes. BG. 1, 10; Caes. BG. 4, 20.    - in provinciam reverti contendit, Caes. BG. 3, 6: il se hâta de retourner dans la province. --- Cic. Planc. 41, 97; Virg. En. 1, 158; Cic. Planc. 40, 96. [st1]8 [-] se mesurer, lutter, rivaliser.    - contendere cum aliquo, cum aliqua re: se mesurer avec qqn, avec qqch.    - Cic. Flacc. 5 ; Balb. 59 ; Mil. 68 ; Off. 1, 38 ; Nat. 3, 10, etc.    - contendere ingenio cum aliquo, Cic. Verr. 5, 174: rivaliser de talent avec qqn.    - contendere de aliqua re cum aliquo, Cic Sull. 83: lutter avec qqn pour qqch.    - contendere proelio, Caes. BG. 1, 48, 3: engager le combat (se mesurer dans un combat, combattre).    - contendere contra populum Romanum armis, Caes. BG. 2, 13, 3: se mesurer les armes à la main contre le peuple romain.    - contendere cum aliquo, Caes. BG. 1, 31, 6, etc.: se mesurer avec qqn.    - inter se de potentatu contendebant, Caes. BG. 1, 31, 4: ils luttaient entre eux pour la suprématie.    - contendere de honore, de dignitate, etc.: lutter pour les magistratures, pour les honneurs, etc. --- Cic. Mur. 21; Sull. 24, etc.    - poét. contendere alicui: rivaliser, lutter avec qqn.    - cf. Lucr. 3, 6 ; Prop. 1, 7, 3 ; 1, 14, 7 ; Sen. Nat. 1, 11, 2. [st1]9 [-] discuter.    - contendere cum aliquo de mittendis legatis, Caes. BC. 3, 90, 2: discuter avec qqn pour l'envoi d'une ambassade.
    * * *
    contendo, ĕre, tendi, tentum - tr. et intr. -    - voir contentus. - tr. - [st1]1 [-] tendre (avec force), raidir, bander (un arc).    - contendere tormenta telorum, Cic. Tusc. 2, 57: tendre les machines à lancer des traits.    - (fides) contenta nervis, Cic. Fin. 4, 75: (lyre) tendue au moyen de ses cordes.    - nervos contendere, Varr. L. 8, 63: tendre les muscles (faire effort). --- Cic. Fat. 21 ; Fam. 15, 14, 5.    - contendere vires, Lucr. 4, 989: tendre ses forces.    - ilia perpetuo risu contendere, Ov. A. A. 3, 285: se presser les côtes à cause d'un rire perpétuel.    - contendere animum in tales curas Ov. P. 1, 5, 11: tendre son esprit vers de telles occupations.    - qui cursum huc contendit suum, Plaut. Cist. 534: celui qui dirige vivement sa course ici. --- cf. Virg. En. 5, 834. [st1]2 [-] lancer [un trait, un javelot].    - Virg. En. 10, 521 ; Sil. 1, 323. [st1]3 [-] chercher à atteindre, à obtenir qqch, prétendre à.    - contendere honores, Varr. Men. 450: solliciter les charges.    - hic magistratus a populo summa ambitione contenditur, Cic. Verr. 2, 131: cette magistrature, on la sollicite du peuple avec les plus vives compétitions.    - cf. Cic. Lael. 39 ; Att. 1, 8, 10, etc.    - absol. contendere ab aliquo: solliciter qqn avec insistance.    - cf. Cic. Amer. 4 ; Planc. 12 ; Att. 6, 2, 10, etc.    - a me valde contendit de reditu in gratiam, Cic. Q. 3, 1, 15: il m'entreprend vivement pour une réconciliation.    - [avec ut, ne]:    - contendit ab eo, ut causam cognosceret, Cic. Verr. 1, 73: il le pressa d'instruire la cause.    - pro suo jure contendet, ne patiamini... Cic. Verr. 5, 2: comme c'est son droit, il vous demandera avec insistance de ne pas souffrir... Caes. BC. 3, 97, 1.    - [avec inf.]    - hoc non contendo... mutare animum, Cic. Q. 1, 1, 38: je ne prétends pas modifier un caractère.    - [avec prop. inf.] Vell. 2, 48, 1. [st1]4 [-] soutenir énergiquement, affirmer, prétendre.    - contendere aliquid: soutenir qqch. --- Cic. Off. 2, 71; Amer. 47, etc.    - contendere + prop. inf.: soutenir que.    - cf. Verr. 5, 19 ; Font. 1; Arch. 15 ; Sest. 107, etc.; Caes. BG. 6, 37, 7, etc.    - apud eos contendit falsa iis esse delata, Nep. Them. 7, 2: devant eux, il affirme qu'on leur a fait de faux rapports. [st1]5 [-] comparer.    - contendere leges, Cic. Inv. 2, 145: comparer les lois.    - contendere causas, Cic. Cat. 2, 25: comparer les partis en présence.    - contendere rem cum re, Cic. Agr. 2, 96 ; Inv. 2, 173: comparer une chose avec une autre.    - vetera et praesentia contendere, Tac. An. 13, 3: comparer le présent avec le passé.    - poét. avec dat. contendere rem rei, aliquem alicui. --- Lucil. 24 ; 277 ; Hor. Ep. 1, 10, 26; Aus. 160, 9; 419, 33. - intr. - [st1]6 [-] bander les ressorts, tendre son énergie, faire effort, se raidir.    - contendere lateribus, Cic. de Or. 1, 255: faire effort des poumons.    - contendere voce, Cic. Lig. 6, faire effort de la voix.    - contendere ad summam gloriam, Cic. Phil. 14, 32: tendre vers la gloire la plus haute.    - contendere ad ultimum animo, Cic. Mur. 65: tendre de toute son énergie vers le point le plus éloigné.    - avec inf. tranare contenderunt, Caes. BG. 1, 53, 2: ils s'efforcèrent de traverser à la nage.    - hunc locum duabus ex partibus oppugnare contendit, Caes. BG. 5, 21: il essaie d'attaquer ce lieu en deux endroits. --- Caes. BG. 3, 15; Cic. Q. Fr. 1, 1, 13, § 38.    - fugā salutem petere contenderunt, Caes. BG. 3, 15: ils cherchèrent leur salut dans la fuite.    - [avec ut, ne]:    - eos vidimus contendere ut... pervenirent, Cic. Verr. 5, 181: nous les avons vus s'efforcer de parvenir... Sest. 5 ; Phil. 9, 15, etc.    - remis contendit ut... Caes. BG. 5, 8, 2: il tente à force de rames de...    - ea ne fierent, contendit, Cic. Att. 12, 4, 2: il s'est opposé à cela de toutes ses forces.    - contende quaeso atque elabora, ut... Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42: travaillez, je vous prie, travaillez sans relâche à ce que...    - absol. vociferarer et, quantum maxime possem, contenderem, Cic. Fl. 16, 38: j'élèverais la voix, je m'expliquerais avec toute la véhémence dont je serais capable.    - non posse oculo quantum contendere Lynceus, Hor. Ep. 1, 1, 28: ne pas avoir la vue perçante de Lyncée (*ne pas pouvoir fixer des yeux). [st1]7 [-] marcher vivement, faire diligence, se hâter.    - quae res eum nocte una tantum itineris contendere coegit? Cic. Amer. 97: qu'est-ce qui le forçait à fournir une telle course en une seule nuit [faire un si long parcours]?    - in Italiam magnis itineribus contendit, Caes. BG. 1, 10, 3: il se porte vivement en Italie par grandes étapes. --- BG. 1, 7, 1; 4, 18, 2.    - [avec ad] BG. 2, 7, 3, etc...    - statim exanimatus ad aedes contendit, Cic. Verr. 1, 67: aussitôt il se hâte à perdre haleine vers la maison.    - avec inf.: Bibracte ire contendit, Caes. BG. 1, 23, 1: il se hâte d'aller à Bibracte. --- Caes. BG. 1, 10; Caes. BG. 4, 20.    - in provinciam reverti contendit, Caes. BG. 3, 6: il se hâta de retourner dans la province. --- Cic. Planc. 41, 97; Virg. En. 1, 158; Cic. Planc. 40, 96. [st1]8 [-] se mesurer, lutter, rivaliser.    - contendere cum aliquo, cum aliqua re: se mesurer avec qqn, avec qqch.    - Cic. Flacc. 5 ; Balb. 59 ; Mil. 68 ; Off. 1, 38 ; Nat. 3, 10, etc.    - contendere ingenio cum aliquo, Cic. Verr. 5, 174: rivaliser de talent avec qqn.    - contendere de aliqua re cum aliquo, Cic Sull. 83: lutter avec qqn pour qqch.    - contendere proelio, Caes. BG. 1, 48, 3: engager le combat (se mesurer dans un combat, combattre).    - contendere contra populum Romanum armis, Caes. BG. 2, 13, 3: se mesurer les armes à la main contre le peuple romain.    - contendere cum aliquo, Caes. BG. 1, 31, 6, etc.: se mesurer avec qqn.    - inter se de potentatu contendebant, Caes. BG. 1, 31, 4: ils luttaient entre eux pour la suprématie.    - contendere de honore, de dignitate, etc.: lutter pour les magistratures, pour les honneurs, etc. --- Cic. Mur. 21; Sull. 24, etc.    - poét. contendere alicui: rivaliser, lutter avec qqn.    - cf. Lucr. 3, 6 ; Prop. 1, 7, 3 ; 1, 14, 7 ; Sen. Nat. 1, 11, 2. [st1]9 [-] discuter.    - contendere cum aliquo de mittendis legatis, Caes. BC. 3, 90, 2: discuter avec qqn pour l'envoi d'une ambassade.
    * * *
        Contendo, contendis, contendi, contensum et contentum, contendere. Tendre ou Estendre.
    \
        Contendere poplitem. Horat. Estendre, ou roidir bien fort le jarret.
    \
        Contendere vincla. Virgil. Estraindre, Serrer bien fort.
    \
        Contendere tormenta. Cic. Tendre, Bender comme un arc, ou arbaleste, ou semblable.
    \
        Contendere animum. Ouid. Employer la force de son esprit.
    \
        Contendere, proficisci. Caesar, Ad eos contendit. Il tire et va droict à eulx.
    \
        Contendere cursum aliquo. Plaut. Dresser sa course vers quelque lieu.
    \
        Contendere iter constitutum. Caesar. Aller le chemin qu'on a entreprins, Poursuyvre son chemin.
    \
        Contendit Romam. Sallust. Il va droict à Rome.
    \
        Contendere magnis itineribus in Italiam. Caesar. Aller à grandes journees droict en Italie.
    \
        In orbem diuersum fama contendere. Ouid. Aller par bruit et renommee jusques aux pais loingtains, Avoir grand bruit et renommee en loingtain pais.
    \
        Contendere agmen. Curt. Mener hastivement.
    \
        Contendere. Virgil. Tascher de tout son povoir.
    \
        Animo contendere. Cic. S'efforcer de tout son esprit.
    \
        Contendere omnibus neruis. Cic. S'efforcer de toute sa puissance, S'esvertuer.
    \
        Contendere neruos in re aliqua. Cic. Employer toute sa force.
    \
        Contendere rectis studiis ad magna. Cic. Tascher de parvenir à grande chose.
    \
        Frustra contendere. Virgil. S'efforcer en vain.
    \
        Contendere aliquid ab aliquo. Cic. Presser aucun de quelque chose, Luy demander affectueusement, Insister merveilleusement.
    \
        Omni studio a te mi Brute contendo, vt Ciceronem meum ne dimittas. Cic. Je te requiers le plus affectueusement que je puis, que, etc.
    \
        Quantum potero, voce contendam, vt hoc Pop. Rom. exaudiat. Cic. Je crieray tant que je pourray.
    \
        Vt Asclepiades contendit. Cels. Comme Asclepiades dit et afferme, ou Defend et soustient, ou Contend.
    \
        Contendere, Certure: vt Contendere aduersus aliquem. Cic. Se debatre contre aucun, Contendre, Estriver.
    \
        Contendunt verbis inter se, non pugnis. Cic. Ils estrivent.
    \
        Si causa cum causa contenderet. Cic. S'il n'estoit question que de regarder le merite des causes.
    \
        Contendere ciuiliter. Cic. Avoir different et contention avec aucun et le desmesler par justice, comme doibvent faire citoyens les uns avec les autres.
    \
        Nec cedere vult, nec contendere. Quintil. Il ne veult ne plaider ne payer. Bud.
    \
        Contendere de honore. Cic. Estre en debat ou different de l'honneur.
    \
        Contendere bello cum aliquo. Virgil. Quand deux s'entrefont la guerre. \ Cursu contendere. Ouid. A qui courra le mieulx.
    \
        Contendere summo iure. Cic. Traicter aucun en justice et à la rigueur.
    \
        Contendere iurgio cum aliquo. Cic. Tanser à aucun, Estriver contre aucun.
    \
        Lite de re aliqua contendere. Quintil. Plaider pour quelque chose.
    \
        Ludo contendere cum aliquo. Virgil. Jouer à luy ou contre luy.
    \
        Marte contendere. Virgil. Combatre.
    \
        Contendere muneribus cum aliquo. Martial. A qui fera plus de dons et de presens.
    \
        Pedibus contendere cum aliquo. Ouid. A qui courra le plus viste.
    \
        Pignore aliquo contendere. Catul. Gager, Faire gageure.
    \
        Sacramento contendere. Cic. Faire gageure judiciaire à l'encontre d'aucun à la facon ancienne.
    \
        Verbis contendere. Ouid. Estriver de parolles.
    \
        Contendere omnia. Cic. Ne laisser rien passer sur quoy on ne s'arreste et qu'on ne debatte.
    \
        Contendere duos. Tacit. Les mettre teste à teste l'un contre l'autre à qui gaignera la victoire.
    \
        Contendere rem aliquam cum alia. Apuleius. Comparer une chose à l'autre, Faire comparaison d'une chose à l'autre.
    \
        Magistratus a populo summa ambitione contenditur. Cic. L'office est demandé au peuple par grande brigue.

    Dictionarium latinogallicum > contendo

  • 8 Cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum

  • 9 cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > cum

  • 10 Cum2

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum2

  • 11 effero

    1.
    ef-fĕro or ecfĕro (cf. Neue, Formenl. 2, 766), extŭli, ēlatum, efferre or ecferre, v. a., to bring or carry out, to bring forth (very freq. and class.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    ex navi,

    Plaut. Am. 2, 1, 82; cf.

    tela, etc., ex aedibus Cethegi,

    Cic. Cat. 3, 3 fin.:

    argentum jubeo jam intus efferri foras,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 62; cf. id. ib. 4, 9, 127; id. Most. 2, 1, 58; id. Mil. 4, 8, 4:

    argentum ad aliquem,

    id. Epid. 5, 1, 27; id. Truc. 3, 1, 16:

    machaeram huc,

    id. Mil. 2, 5, 53; cf. id. Stich. 2, 2, 28:

    puerum extra aedes usquam,

    Ter. Hec. 4, 1, 48:

    cistellam domo,

    id. Eun. 4, 6, 15; cf.:

    cibaria sibi quemque domo,

    Caes. B. G. 1, 5, 3:

    frumentum ab Ilerda,

    id. B. C. 1, 78, 1:

    piscem de custodia,

    Col. 8, 17 fin.:

    litteras,

    Caes. B. G. 5, 45, 4:

    mucronem,

    Cic. Cat. 2, 1, 2; cf.:

    vexilla, signa, arma (e castris, extra fines, etc.),

    Liv. 10, 19; 27, 2; 29, 21; Tac. H. 3, 31 al.:

    ferrum a latere deripuit, elatumque deferebat in pectus,

    id. A. 1, 35 fin.: Colchis pedem, Enn. ap. Non. 297, 20; so,

    pedem,

    Verg. A. 2, 657; cf.

    pedem aedibus,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 19:

    pedem portā,

    Cic. Att. 6, 8, 5; 7, 2, 6; Suet. Tib. 38:

    pedem quoquam,

    Plaut. Capt. 2, 3, 97:

    se hinc (ignis),

    Lucr. 6, 89 and 385:

    se vallo (equus),

    Tac. A. 15, 7:

    Furium longius extulit cursus,

    Liv. 3, 5; cf.:

    Messium impetus per hostes extulit,

    id. 4, 29.—
    B.
    In partic.
    1.
    Like the Gr. ekpherô, to carry out (of the house) for burial, to bear to the grave, to bury (cf.: cremo, humo, sepelio, prosequor): optumum'st Loces illum efferendum;

    nam jam credo mortuus est,

    Plaut. Aul. 3, 6, 32; id. Most. 4, 3, 8 sqq.; Ter. And. 1, 1, 90 Don. and Ruhnk.; 1, 1, 101; Cic. N. D. 3, 32, 80; Nep. Att. 17; Liv. 2, 33; 3, 18 fin.; Quint. 8, 5, 21; Suet. Aug. 99; Hor. S. 2, 5, 85; Vulg. Luc. 7, 12.—
    b.
    Transf.: meo unius funere elata populi Romani esset res publica, carried to burial, i. e. overthrown, destroyed, Liv. 28, 28; 24, 22; 31, 29.—
    2.
    Of a fruit-bearing soil, to bring forth, bear, produce:

    id, quod agri efferant,

    Cic. Rep. 2, 4 fin.; id. Brut. 4, 16; cf. also id. Verr. 2, 3, 47 fin.; 86 al.—
    b.
    Transf.:

    ea, quae efferant aliquid ex sese, perfectiores habere naturas quam, etc.,

    Cic. N. D. 2, 33 fin.; cf. Quint. 10, 1, 109; poet.:

    (Italia) genus acre virum,

    Verg. G. 2, 169.—
    3.
    Of motion in an upward direction (cf.: erigo and educo, II. B. 1.), to lift up, elevate, raise, exalt, Lucil. ap. Non. 297, 25:

    aliquem in murum,

    Caes. B. G. 7, 47 fin.:

    pars operis in altitudinem turris elata,

    id. B. C. 2, 8 fin.; cf. Quint. 11, 3, 103; and Suet. Calig. 32:

    corvus e conspectu elatus,

    Liv. 7, 26:

    pulvis elatus,

    id. 4, 33:

    elata super capita scuta,

    Tac. H. 3, 27: jubar (luna), Petron. Poët. 89, 2, 54; poet.:

    caput Auctumnus agris extulit,

    Hor. Epod. 2, 18.
    II.
    Trop.
    A.
    To set forth, spread abroad, utter, publish, proclaim:

    clamorem,

    to raise, Plaut. Am. 1, 1, 73:

    quod neque in vulgum disciplinam efferri velint, neque, etc.,

    Caes. B. G. 6, 14, 4; cf. Plin. 2, 12, 9:

    vocem ejus in vulgus,

    Tac. A. 12, 21:

    tuum peccatum foras,

    Ter. Phorm. 5, 7, 65 Ruhnk.:

    hoc foras,

    Cic. Phil. 10, 3; so,

    clandestina consilia,

    Caes. B. G. 7, 1, 6:

    rem,

    id. ib. 7, 2, 2:

    has meas ineptias,

    Cic. de Or. 1, 24, 111:

    divinitus dicta,

    id. ib. 3, 1 fin. et saep.—With a rel. clause:

    posteaquam in volgus militum elatum est, qua arrogantia in colloquio Ariovistus usus, etc.,

    Caes. B. G. 1, 46, 4.—
    2.
    In partic., of speech, to utter, pronounce, express, declare:

    verbum de verbo expressum extulit,

    Ter. Ad. prol. 11:

    ut verba inter se ra tione conjuncta sententiam efferant,

    Varr. L. L. 8, § 1 Müll.:

    si graves sententiae inconditis verbis efferuntur,

    Cic. Or. 44, 150; cf. Quint. 9, 4, 13:

    quae incisim aut membratim efferuntur, ea, etc.,

    Cic. Or. 67; cf. Quint. 9, 4, 33; 8, 3, 40; 10, 2, 17: pleraque utroque modo efferuntur, luxuriatur, luxuriat, etc., id. 9, 3, 7; cf. id. 1, 5, 16; 64; 2, 14, 2.—
    B.
    In the pass., qs. to be carried out of one's self by passions, feelings, etc.; to be carried away, transported, hurried away: usque adeo studio atque odio illius efferor ira, Lucil. ap. Cic. Tusc. 4, 21 fin.; so,

    studio,

    Cic. de Sen. 23, 83; id. Att. 1, 8, 2; id. N. D. 1, 20 fin.; Caes. B. C. 1, 45, 2; cf.

    cupiditate,

    Cic. Div. 1, 24, 49:

    vi naturae atque ingenii,

    id. Mur. 31, 65:

    laetitia,

    id. Deiot. 9, 26 (cf. act.:

    comitia ista praeclara, quae me laetitia extulerunt,

    id. Fam. 2, 10):

    incredibili gaudio,

    id. Fam. 10, 12, 2; cf. id. Rep. 3, 30; Suet. Caes. 22:

    voluptate canendi ac saltandi,

    id. Calig. 54:

    popularitate,

    id. Ner. 53.—
    C.
    (Acc. to I. B. 3.) To raise, elevate, exalt:

    pretia alicujus rei,

    Varr. R. R. 3, 6 fin.:

    quorum animi altius se extulerunt,

    Cic. Rep. 3, 3:

    aliquem ad summum imperium per omnes honorum gradus,

    id. Cat. 1, 11, 28; cf.:

    aliquem supra leges,

    Tac. A. 2, 34; and:

    aliquem geminatis consulatibus,

    id. ib. 1, 3; cf. also id. ib. 4, 40:

    aliquem pecunia aut honore,

    Sall. J. 49, 4:

    patriam demersam extuli,

    Cic. Sull. 31, 87; cf. Nep. Dion. 6; Cic. Prov. Cons. 14, 34:

    aliquem maximis laudibus,

    id. Off. 2, 10, 36; cf. Caes. B. C. 3, 87:

    aliquem summis laudibus ad caelum,

    Cic. Fam. 9, 14; cf. Nep. Dion. 7 fin.:

    aliquid maximis laudibus,

    Cic. Lael. 7, 24:

    aliquem laudibus,

    Tac. A. 3, 72:

    aliquem verbis,

    Cic. de Or. 3, 14, 52:

    aliquid versibus,

    id. Rep. 1, 14;

    and simply aliquid,

    id. Verr. 2, 4, 56; Tac. A. 2, 63:

    aliquem in summum odium,

    id. H. 4, 42; cf.:

    rem in summam invidiam,

    Quint. 8, 4, 19.—
    2.
    In partic., with se, to raise, elevate one's self; to rise, advance (cf.:

    appareo, eluceo, exsisto): cum (virtus) se extulit et ostendit suum lumen,

    Cic. Lael. 27; cf.

    so with a figure borrowed from the heavenly bodies: qua in urbe (Athenis) primum se orator extulit,

    id. Brut. 7, 26:

    volo se efferat in adolescente fecunditas,

    id. de Or. 2, 21.—
    b.
    In a bad sense, with se, or in the [p. 629] pass., to lift up one's self, to carry one's self high; to be puffed up, haughty, proud on account of any thing (the figure being borrowed from a prancing horse; cf. Liv. 30, 20; and Quint. 10, 3, 10):

    nec cohibendo efferentem se fortunam, quanto altius elatus erat, eo foedius corruit (Atilius),

    Liv. 30, 30:

    quod aut cupias ardenter aut adeptus ecferas te insolenter,

    Cic. Tusc. 4, 17, 39:

    qui enim victoria se ecferunt, quasi victos nos intuentur,

    id. Fam. 9, 2, 2; cf.:

    se altius et incivilius,

    Flor. 1, 26, 8:

    sese audacia, scelere atque superbia,

    Sall. J. 14, 11:

    hic me magnifice effero,

    Ter. Heaut. 4, 3, 31:

    (fortunati) efferuntur fere fastidio et contumacia,

    Cic. Lael. 15, 54:

    se efferre in potestate,

    to be insolent in office, id. de Or. 2, 84, 342.—Esp. freq. in the part. perf.:

    stulta ac barbara arrogantia elati,

    Caes. B. C. 3, 59, 3:

    recenti victoria,

    id. B. G. 5, 47, 4:

    spe celeris victoriae,

    id. ib. 7, 47, 3:

    gloria,

    id. B. C. 3, 79, 6:

    elatus et inflatus his rebus,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    secunda fortuna magnisque opibus,

    Nep. Alcib. 7, 3; id. Milt. 7, 2:

    elatus ad vanam fiduciam,

    Curt. 3, 19, 10;

    but also: ad justam fiduciam,

    Liv. 27, 8, 7 et saep.—In the act. (rare, and with a fig. perh. borrowed from the wind): is demum vir erit, cujus animum nec prospera (fortuna) flatu suo efferet ( elates, inflates), nec adversa infringet, Liv. 45, 8 fin.
    D.
    Ante-class. and very rare, to carry out to the end, to support, endure: laborem, Att. ap. Cic. Sest. 48; cf.: malum patiendo, to get rid of, do away with, Cic. Poët. Tusc. 4, 29, 63 (but not in Lucr. 1, 141, where the better reading is sufferre).—Hence, ēlā-tus, a, um, P. a. (acc. to I. B. 3. and II. C. 2.), exalted, lofty, high (rare; cf.: superbus, insolens, arrogans, etc.).
    A.
    Lit.:

    modo in elatiora modo in depressiora clivi,

    Col. 2, 4, 10:

    elatissimae lucernae,

    Tert. Apol. 53.—
    B.
    Trop.:

    animus magnus elatusque,

    Cic. Off. 1, 18, 61; id. Tusc. 1, 40, 96:

    verba,

    high-sounding, id. Or. 36, 124;

    hoc casu elatior Julianus,

    Amm. 21, 4, 7; Vulg. Rom. 1, 30:

    insula opibus,

    Nep. Milt. 7, 2. — Adv.: ēlāte, loftily, proudly:

    elate et ample loqui, opp. humiliter demisseque sentire,

    Cic. Tusc. 5, 9:

    dicere (opp. summisse),

    id. Opt. Gen. 4, 10.— Comp.:

    se gerere,

    Nep. Paus. 2, 3:

    elatius et arrogantius praefatur,

    Gell. 9, 15, 4.
    2.
    ef-fĕro, āvi, ātum, 1, v. a. [ex-ferus], to make wild, savage, fierce (class.; most freq. since the Aug. per.).
    I.
    Physically:

    terram immanitate beluarum efferari,

    Cic. N. D. 2, 39, 99:

    speciem oris,

    Liv. 2, 23; cf.

    vultum,

    Suet. Calig. 50:

    efferantia sese ulcera,

    becoming aggravated, malignant, Plin. 26, 14, 87, § 146.— Poet.:

    Mars efferat aurum,

    i. e. works up into weapons, Stat. Achill. 1, 425; cf.:

    homo qui magnae artis subtilitate tantum efferavit argentum,

    i. e. wrought into the figures of beasts, App. M. 5, p. 159, 14.—
    II.
    Mentally:

    gentes sic immanitate efferatae,

    Cic. N. D. 1, 23; cf. id. Tusc. 4, 14, 32:

    militem dux ipse efferavit,

    Liv. 23, 5; cf. id. 2, 29:

    animos,

    id. 1, 19; 25, 26:

    ingenia,

    Curt. 8, 2; 9, 19:

    efferavit ea caedes Thebanos omnes ad exsecrabile odium Romanorum,

    exasperated, Liv. 33, 29; cf. Vulg. Dan. 8, 7.—Hence, effĕrātus, a, um, P. a., wild, savage, fierce:

    sunt enim multa ecferata et immania, quaedam autem humanitatis quoque habent primam speciem,

    Cic. Tusc. 4, 14, 32:

    vultus,

    Petr. 82, 1:

    animi,

    Vulg. 2 Macc. 5, 11.— Comp.:

    mores ritusque,

    Liv. 34, 24.— Sup.:

    effectus,

    Sen. Ep. 121, 4:

    canes in homines,

    Jul. Val. Rer. Gest. Alex. M. 3, 18.— Adv.: effĕrāte, fiercely:

    saevire,

    Lact. 5, 20, 10.

    Lewis & Short latin dictionary > effero

  • 12 adeo

    [ABCU]A - ădĕō, adv.: [st1]1 [-] Cet adverbe exprime la limite de lieu et de temps: à ce point, jusque-là.    - surculum artito usque adeo quo... Cato.: enfonce la baguette aussi avant que...    - adeo res rediit... Ter.: la chose en est venue à ce point...    - adeo dum, Plaut. (usque adeo donec, Ter.; usque adeo quoad, Cic.): jusqu'à ce que, tant que. [st1]2 [-] Cet adverbe exprime la limite d'état ou d'action: autant, ainsi; tellement, tant.    - adeo non (adeo nihil): si peu.    - haec dicta adeo non moverunt ut: ces paroles émurent si peu que.    - non adeo: pas beaucoup, guère.    - orthographiam non adeo custodivit, Suet.: il n'observait guère l'orthographe.    - adeo ut + ind., Plaut.: autant que.    - adeo ut + subj.: tellement que, à tel point que (adv. corrélatif de ut consécutif)    - adeo fessus ut: si fatigué que.    - adeone ignarus es, ut...? Cic.: es-tu si ignorant que...?    - adeo quasi (adeo tamquam): autant que si.    - gaudere adeo occepit quasi qui... Ter.: il se montra joyeux comme un homme qui...    - adeo astutus quin... Ter.: assez fin pour ne pas...    - quorum adeo Syllam non paenitet, ut... Sall.: choses que Sylla regrette si peu que...    - eos adeo non sustinuerunt, ut contra pedem referrent, Liv.: au lieu de les soutenir, ils lâchèrent pied.    - adeo multum est...! = tant il est important...!    - adeo me sermonis pertaesum est, Plaut.: tellement la conversation m'a ennuyé!    - adeo, quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat! Liv.: tant il est vrai que moins on possédait, moins on désirait! [st1]3 [-] Cet adverbe marque la gradation: et, et même, bien plus, surtout, ou plutôt.    - atque adeo: et même, et on peut même dire, ou plutôt.    - intra moenia atque adeo in Senatu: à l'intérieur de nos murs et même jusqu'au Sénat.    - hoc consilio atque adeo hac amentia impulsi: conduits par ce dessein, ou plutôt poussés par cette folie.    - tuque adeo: toi surtout, et toi en particulier.    - adeo etiam, Plaut.: en outre.    - adolescens tuus atque adeo noster, Treb. ap. Cic.: ton jeune homme ou plutôt le nôtre.    - hoc consilium atque adeo haec amentia, Cic.: ce dessein, que dis-je? cette folie.    - adeo + négation: encore bien moins.    - aequalium quoque, adeo superiorum intolerans, Tac.: ne pouvant supporter d'égaux, encore moins de supérieurs. [st1]4 [-] Cet adverbe exprime l'affirmation: oui, certes, justement.    - teque adeo consule: et justement c'est sous ton consulat que.    - id adeo: principalement, surtout.    - id adeo facile scitu est: cela, il est facile de le savoir.    - tres adeo dies erravi: j'ai erré pendant au moins trois jours.    - et merito adeo, Ter.: et c'est à bon droit, il y a bien de quoi.    - adeo nuper, Gell.: tout récemment.    - id adeo hodie expertus sum, Plaut.: c'est là justement ce que j'ai éprouvé aujourd'hui.    - adeo est assez souvent employé pour mettre en relief, comme le montrent les derniers exemples; à la période postclassique adeo peut signifier à plus forte raison. [ABCU]B - ădĕo, īre, īvī (ĭī), ĭtum, tr. et intr.: [st1]1 [-] aller trouver, aller dans, aller vers, se rendre à, approcher de, accoster, aborder.    - urbem adire: aller dans une ville.    - ad (in) urbem adire: aller dans une ville.    - ad aliquem adire: aller trouver qqn.    - adibam ad istum fundum, Cic. Caec. 29: je me rendais à cette propriété.    - adire in jus: aller en instance, comparaître en justice.    - adire in conspectum alicujus, Cic.: se présenter devant qqn.    - adire vias castrorum, Tac.: traverser les rues du camp.    - quum adiri non possent, Cic.: comme ils étaient inabordables (invisibles).    - adiri non posse, Curt.: être inaccessible. [st1]2 [-] visiter, inspecter un lieu, parcourir.    - adire provincias, Suet.: parcourir les provinces.    - adire hiberna, Tac.: visiter les quartiers d'hiver. [st1]3 [-] s'adresser à qqn, avoir recours, invoquer.    - adire magos, Cic.: consulter les mages.    - libros Sibyllinos adire: aller consulter les livres sibyllins.    - divûm pacem votis adire, Lucr.: implorer la clémence des dieux. [st1]4 [-] aborder pour attaquer, attaquer.    - in arcem Romanos ad omnem adeundam simul fortunam persecuti fuerant, Liv. 25, 10: ils avaient suivi les Romains dans la citadelle, disposés à affronter jusqu'au bout leur fortune. [st1]5 [-] commencer, entreprendre, se charger de, affronter, accepter.    - ad rem publicam adire: aborder les affaires publiques.    - adire honores, Plin.-jn.: entrer dans les honneurs.    - adire iter, Tac.: se mettre en route.    - adire periculum: s’exposer à un péril.    - periculum capitis adire, Cic. Rosc. Am. 38: exposer sa vie.    - adire inimicitias, Cic.: encourir des inimitiés.    - ad extremum vitae periculum adire, Caes. B. C. 2, 7: [aller jusqu'à l’extrême péril de leur vie] = aller jusqu'à exposer leur vie (courir le plus grand risque pour leur vie).    - adire alicujus hereditatem: *entrer dans l'héritage de qqn* = accepter d’être l'héritier de qqn.    - adire manum alicui, Plaut. Poen.: *tendre la main à qqn (pour le tromper)* = tromper qqn.
    * * *
    [ABCU]A - ădĕō, adv.: [st1]1 [-] Cet adverbe exprime la limite de lieu et de temps: à ce point, jusque-là.    - surculum artito usque adeo quo... Cato.: enfonce la baguette aussi avant que...    - adeo res rediit... Ter.: la chose en est venue à ce point...    - adeo dum, Plaut. (usque adeo donec, Ter.; usque adeo quoad, Cic.): jusqu'à ce que, tant que. [st1]2 [-] Cet adverbe exprime la limite d'état ou d'action: autant, ainsi; tellement, tant.    - adeo non (adeo nihil): si peu.    - haec dicta adeo non moverunt ut: ces paroles émurent si peu que.    - non adeo: pas beaucoup, guère.    - orthographiam non adeo custodivit, Suet.: il n'observait guère l'orthographe.    - adeo ut + ind., Plaut.: autant que.    - adeo ut + subj.: tellement que, à tel point que (adv. corrélatif de ut consécutif)    - adeo fessus ut: si fatigué que.    - adeone ignarus es, ut...? Cic.: es-tu si ignorant que...?    - adeo quasi (adeo tamquam): autant que si.    - gaudere adeo occepit quasi qui... Ter.: il se montra joyeux comme un homme qui...    - adeo astutus quin... Ter.: assez fin pour ne pas...    - quorum adeo Syllam non paenitet, ut... Sall.: choses que Sylla regrette si peu que...    - eos adeo non sustinuerunt, ut contra pedem referrent, Liv.: au lieu de les soutenir, ils lâchèrent pied.    - adeo multum est...! = tant il est important...!    - adeo me sermonis pertaesum est, Plaut.: tellement la conversation m'a ennuyé!    - adeo, quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat! Liv.: tant il est vrai que moins on possédait, moins on désirait! [st1]3 [-] Cet adverbe marque la gradation: et, et même, bien plus, surtout, ou plutôt.    - atque adeo: et même, et on peut même dire, ou plutôt.    - intra moenia atque adeo in Senatu: à l'intérieur de nos murs et même jusqu'au Sénat.    - hoc consilio atque adeo hac amentia impulsi: conduits par ce dessein, ou plutôt poussés par cette folie.    - tuque adeo: toi surtout, et toi en particulier.    - adeo etiam, Plaut.: en outre.    - adolescens tuus atque adeo noster, Treb. ap. Cic.: ton jeune homme ou plutôt le nôtre.    - hoc consilium atque adeo haec amentia, Cic.: ce dessein, que dis-je? cette folie.    - adeo + négation: encore bien moins.    - aequalium quoque, adeo superiorum intolerans, Tac.: ne pouvant supporter d'égaux, encore moins de supérieurs. [st1]4 [-] Cet adverbe exprime l'affirmation: oui, certes, justement.    - teque adeo consule: et justement c'est sous ton consulat que.    - id adeo: principalement, surtout.    - id adeo facile scitu est: cela, il est facile de le savoir.    - tres adeo dies erravi: j'ai erré pendant au moins trois jours.    - et merito adeo, Ter.: et c'est à bon droit, il y a bien de quoi.    - adeo nuper, Gell.: tout récemment.    - id adeo hodie expertus sum, Plaut.: c'est là justement ce que j'ai éprouvé aujourd'hui.    - adeo est assez souvent employé pour mettre en relief, comme le montrent les derniers exemples; à la période postclassique adeo peut signifier à plus forte raison. [ABCU]B - ădĕo, īre, īvī (ĭī), ĭtum, tr. et intr.: [st1]1 [-] aller trouver, aller dans, aller vers, se rendre à, approcher de, accoster, aborder.    - urbem adire: aller dans une ville.    - ad (in) urbem adire: aller dans une ville.    - ad aliquem adire: aller trouver qqn.    - adibam ad istum fundum, Cic. Caec. 29: je me rendais à cette propriété.    - adire in jus: aller en instance, comparaître en justice.    - adire in conspectum alicujus, Cic.: se présenter devant qqn.    - adire vias castrorum, Tac.: traverser les rues du camp.    - quum adiri non possent, Cic.: comme ils étaient inabordables (invisibles).    - adiri non posse, Curt.: être inaccessible. [st1]2 [-] visiter, inspecter un lieu, parcourir.    - adire provincias, Suet.: parcourir les provinces.    - adire hiberna, Tac.: visiter les quartiers d'hiver. [st1]3 [-] s'adresser à qqn, avoir recours, invoquer.    - adire magos, Cic.: consulter les mages.    - libros Sibyllinos adire: aller consulter les livres sibyllins.    - divûm pacem votis adire, Lucr.: implorer la clémence des dieux. [st1]4 [-] aborder pour attaquer, attaquer.    - in arcem Romanos ad omnem adeundam simul fortunam persecuti fuerant, Liv. 25, 10: ils avaient suivi les Romains dans la citadelle, disposés à affronter jusqu'au bout leur fortune. [st1]5 [-] commencer, entreprendre, se charger de, affronter, accepter.    - ad rem publicam adire: aborder les affaires publiques.    - adire honores, Plin.-jn.: entrer dans les honneurs.    - adire iter, Tac.: se mettre en route.    - adire periculum: s’exposer à un péril.    - periculum capitis adire, Cic. Rosc. Am. 38: exposer sa vie.    - adire inimicitias, Cic.: encourir des inimitiés.    - ad extremum vitae periculum adire, Caes. B. C. 2, 7: [aller jusqu'à l’extrême péril de leur vie] = aller jusqu'à exposer leur vie (courir le plus grand risque pour leur vie).    - adire alicujus hereditatem: *entrer dans l'héritage de qqn* = accepter d’être l'héritier de qqn.    - adire manum alicui, Plaut. Poen.: *tendre la main à qqn (pour le tromper)* = tromper qqn.
    * * *
    I.
        Vultu adeo venusto, vt nihil supra. Terent. Tant beau, Si beau que rien plus.
    \
        Adeo, pro Eo aduerbio. Terent. Adeo res rediit. La chose est venue jusques là.
    \
        Adeo si. Plin. Par plus forte raison si, etc.
    \
        Memini, atque adeo longum est, nos illum expectare. Terent. Et aussi.
    \
        Siue adeo digna res est, vbi tu neruos intendas tuos. Terent. Ou si aussi la chose, etc.
    \
        Adolescentem adeo nobilem. Terent. Fort noble.
    \
        Is adeo dissimili studio est. Terent. Cestuy est de fort contraire maniere de faire.
    \
        Neque adeo iniuria. Plautus. Et certes non sans cause, Non à tort.
    \
        Nihil hercle: aut si adeo, bidui, aut tridui est, etc. Terent. Ou certes s'il en est fasché, cela n'est que pour deux ou trois jours.
    \
        Intra moenia, atque adeo in senatu videtis. Cic. Voire et dedens la court, qui plus est.
    \
        Adeo non, etc. vt, pro Tantum abest vt. Colum. Adeo non infestatur herbis, vt ipsa herbas perimat. Tant peu s'en fault que, etc.
    \
        Adeo a teneris consuescere multum est. Virg. Tant est grand chose, etc.
    \
        Adeo summa erat obseruatio in bello mouendo. Cicero. Tant avoyent ils grand esgard à, etc.
    \
        Adeone erat stultus, vt, etc. Cic. Estoit il si sot que, etc.
    \
        Adeo vt spectare postea omnes oderit. Plau. Tellement que.
    \
        Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni. Virgil. Nous ne sommes point si lourds.
    II.
        Adeo, adis, adiui, pen. prod. vel adii, aditum, pen. cor. adire, Ex ad, et verbo eo, is, compositum. Aller vers aucun, ou Venir.
    \
        Adire aliquem, siquid velit. Cic. Luy aller demander s'il veult rien.
    \
        Adire aliquos cum cura. Tacit. Soingneusement et diligemment.
    \
        Adire aliquem legatione. Tacit. Luy envoyer un ambassade, ou des ambassadeurs.
    \
        Adire aliquem per epistolam. Plaut. Luy escrire des missives.
    \
        Adire aliquem scripto. Tacit. Moris quippe tum erat, quanquam praesentem, scripto adire. Parler à quelcun par escript.
    \
        Adire quempiam de re aliqua. Terent. Aller parler à luy pour quelque affaire.
    \
        Adii te heri de filia. Terent. J'allay hier vers toy pour te parler de ta fille.
    \
        Adire aliquem postulatum. Plaut. Luy aller demander quelque chose.
    \
        Adi huc. Plaut. Vien ca, Vien t'en ici.
    \
        Adire contra. Plaut. Aller au devant.
    \
        Adire ad aliquem. Cic. Aller vers aucun.
    \
        Adire ad me quosdam memini, qui dicerent, etc. Cic. J'ay memoire qu'aucuns sont venus vers moy, etc.
    \
        Adire ad fores, aedes, etc. Plaut. Aller à la porte.
    \
        Adire ad arbitrum de aliquo nomine. Cic. Faire demande par devant un arbitre pour raison d'une debte.
    \
        Adire ad causas orandas. Cic. S'entremettre de plaider en jugement, Venir à plaider, etc.
    \
        Adire ad pactionem. Plaut. S'accorder, ou consentir à quelque paction et convention.
    \
        Adire ad Rempub. Cic. Venir au gouvernement de la republique, S'entremettre du gouvernement, etc.
    \
        Adire in ius. Cic. Quum ad praetorem in ius adissemus. Aller en jugement devant le preteur.
    \
        Adire in ius de re aliqua. Cic. Venir ou Aller en jugement pour quelque affaire.
    \
        Adire aliquem. Terent. Virgil. Aborder, Affronter hardiement un homme, Se presenter en barbe.
    \
        Adire blandis verbis aliquem. Plaut. Parler à luy gratieusement et doulcement.
    \
        Adire discrimen. Plin. iunior. Venir, ou Tomber en dangier.
    \
        Fortunam. Liu. Se mettre au hasard, et à l'adventure.
    \
        Gaudia. Tibul. Commencer à se resjouir, ou Prendre plaisir.
    \
        Haereditatem. Cic. Se porter pour heritier.
    \
        Inimicitias. Cic. Se mettre en la haine.
    \
        Labores. Virgil. Porter, souffrir, endurer peines et travauls.
    \
        Periculum. Terent. Cic. Se mettre en dangier, ou Tomber en dangier.
    \
        Sydera fama. Virg. Avoir grand bruit, Estendre sa renommee jusques au ciel.

    Dictionarium latinogallicum > adeo

  • 13 produco

    prō-dūco, xi, ctum, 3 (produxe, for produxisse, Ter Ad. 4, 2, 22), v. a., to lead or bring forth, to lead forward or out.
    I.
    Lit. (class.):

    fidicinam intus,

    Plaut. Ep. 3, 4, 40:

    aliquem foras ante aedes,

    id. Capt. 2, 2, 2:

    aliquem e latebris,

    Petr. 126:

    castris omnem exercitum,

    Plaut. Am. 1, 1, 62:

    copias pro castris,

    Caes. B. G. 1, 48.—Esp.
    a.
    To bring before the people, senate, or a court:

    aliquem in conspectum populi Romani,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 122:

    quempiam in contionem,

    id. Pis. 6, 14: cum tribunis [p. 1456] plebis Curionem et Octavium consules produxisset, id. Brut. 60, 217; Liv. 27, 7, 4:

    harum rerum omnium auctores testesque,

    Cic. Verr. 2, 5, 50, § 131:

    productus pro rostris,

    to give evidence, Suet. Jul. 20 fin.:

    producti in circo Flaminio in contionem,

    Cic. Sest. 14, 33:

    in judicium,

    to bring before a court, id. Verr. 2, 1, 43, § 113:

    aliquem in Sestium,

    id. Q. Fr. 2, 4, 1:

    aliquem ad necem,

    id. Verr. 2, 5, 60, § 157.—
    b.
    Of an actor, to represent, perform:

    nihil ab hoc (Roscio) pravum et perversum produci posse arbitrabantur,

    Cic. Rosc. Com. 10, 30. —
    c.
    To expose for sale:

    ancillam produxit, vendidit,

    Ter. Eun. 1, 2, 54:

    servos,

    id. Heaut. 1, 1, 92; Suet. Gram. 4.—
    d.
    To draw or place one thing before another ( poet.):

    producere malo aliquam moram,

    Ter. And. 3, 5, 9:

    scamnum lecto,

    Ov. A. A. 2, 211:

    nubila menti,

    Stat. S. 5, 3, 13.—
    e.
    To draw or stretch out, to lengthen out, extend ( poet. and post-Aug.):

    pelles dentibus,

    Mart. 9, 74, 1:

    ferrum incude,

    Juv. 15, 165:

    supercilium madidā fuligine tactum,

    id. 2, 94:

    lineas ex argento nigras,

    Plin. 33, 6, 31, § 98.—
    f.
    To conduct to a place:

    non tu eum rus hinc modo Produxe aiebas?

    Ter. Ad. 4, 2, 22.—
    g.
    To conduct to the grave, sc. a corpse or a funeral procession ( poet.):

    nec te, tua funera, mater Produxi,

    Verg. A. 9, 486:

    longum funus ad tumulos,

    Luc. 2, 298.—
    h.
    To lead or bring along, to bring away:

    qui et procurrentem retrahat, et cunctantem producat,

    to drag forward, Col. 6, 2, 9.—
    i.
    To bring to light, disclose, expose:

    occulta ad patres produxit crimina servus,

    Juv. 8, 266. —
    B.
    In partic.
    1.
    To bring forth, bring into the world, to bear or beget:

    ego is sum qui te produxi pater,

    Plaut. Rud. 4, 4, 129:

    liberos,

    id. Capt. 3, 5, 105; Lucil. ap. Non. 373, 2:

    magnanimos nos natura produxit,

    Sen. Ep. 104, 23:

    quam te Thersitae similem producat Achilles,

    Juv. 8, 271.— Of other subjects, to produce, make (postAug.):

    cibis utendum est carnem producentibus,

    Cels. 8, 7, 7:

    cum folia producere incipiunt fici,

    Pall. 4, 10, 30.—
    2.
    = adduco in indicium, to bring forth to trial, Cic. Verr. 2, 1, 12, § 32 (Zumpt); Quint. 11, 3, 174.—
    3.
    To make to grow, to advance, promote ( poet.): subolem. Hor. C. S. 17.—
    4.
    In pronunciation, to lengthen, prolong (class.):

    inclitus dicimus brevi primā litterā, insanus productā,

    Cic. Or. 48, 159:

    syllabam,

    Ov. P. 4, 12, 13; Quint. 1, 5, 18.—
    II.
    Trop.
    A.
    To bring forward (to distinction), to raise, promote, advance (class.): producere aliquem ad aliquam dignitatem. Cic. Fin. 3, 16, 52:

    aliquem omni genere honoris,

    Liv. 40, 56:

    quem tu non pro illius dignitate produxeras,

    Cic. Dom. 9, 21:

    a quibus producti sunt, exsistunt eorum ipsorum tyranni,

    advanced to power, id. Rep. 1, 44, 68:

    beneficia, quae non producunt, nec honestiorem faciunt,

    Sen. Ben. 2, 9, 2.—
    B.
    To lead, induce one to do any thing:

    producti sumus, ut loqueremur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    productus ad aliquid faciendum,

    Plin. 9, 35, 59, § 122.—
    C.
    To draw or drag out, to lengthen out, prolong, protract (class.):

    producere pauperi vitam ad miseriam,

    Plaut. Trin. 2, 2, 59:

    cenam,

    Hor. S. 1, 5, 70:

    convivium ad multam noctem vario sermone,

    Cic. Sen. 14, 46:

    sermonem in multam noctem,

    id. Rep. 6, 10, 10:

    sermonem longius,

    id. Brut. 71, 251:

    Varro.. vitam Naevii producit longius,

    i. e. represents him as having lived longer, id. ib. 15, 60:

    somnum ultra primam lucem,

    Suet. Aug. 78:

    rem in hiemem,

    Caes. B. G. 4, 30:

    animas,

    lives, Juv. 15, 94.—
    2.
    To put off, to amuse, delude one with fallacious promises:

    aliquem falsā spe producere,

    Ter. And. 4, 1, 25:

    aliquem conditionibus,

    Cic. Quint. 8, 30.—
    D.
    Of time, to pass, spend ( poet.):

    cyathos sorbillans diem,

    Ter. Ad. 4, 2, 52.—
    E.
    To bring up, educate:

    audientem dicto, mater, produxisti filiam,

    Plaut. As. 3, 1, 40:

    principes liberos,

    Tac. Or. 28:

    laevo monitu pueros avaros,

    Juv. 14, 228.—
    F.
    To make, devise, produce, bring into use:

    nova (vocabula) quae genitor produxerit usus,

    Hor. Ep. 2, 2, 119.—
    G.
    To plant, cultivate:

    quicunque primum te produxit, arbor,

    Hor. C. 2, 13, 3.—Hence, prōductus, a, um, P. a., lengthened, long, prolonged, protracted, etc. (class.):

    productiore cornu sinistro,

    drawn out, extended, Tac. A. 13, 40 Halm:

    productissimum flagellum,

    Col. 3, 10: commoditates corporis tam productae temporibus, Cic. Fin. 4, 12, 29:

    dolores longinquitate producti,

    id. Tusc. 5, 40, 117:

    exitus (orationis),

    id. de Or. 2. 53, 213:

    productiora alia, et quasi immoderatius excurrentia,

    too long, id. Or. 53, 178; so,

    producta syllaba (opp. short),

    id. ib. 48, 159:

    nomen,

    formed by prolongation, id. N. D. 2, 26, 66:

    neve minor, neu sit quinto productior actu Fabula,

    longer, Hor. A. P. 189.—
    B.
    Subst.: prōducta, ōrum, n., preferable things (a transl. of the Gr. tha proêgmena): in vitā non ea, quae primario loco sunt, sed ea, quae secundum locum obtinent, proêgmena, id est producta nominantur; quae vel ita appellemus (id erit verbum e verbo), vel promota, et remota, vel, ut dudum diximus, praeposita, vel praecipua;

    et illa rejecta,

    Cic. Fin. 3, 16, 52; cf. Sen. Ep. 74, 17.—Hence, adv.: prōductē, in a lengthened manner, long (class.):

    producte dicere litteram, opp. breviter,

    Cic. Or. 48, 159:

    producte dicere syllabam, opp. correpte,

    Gell. 2, 17, 5.— Comp.:

    syllaba productius pronunciata,

    Gell. 4, 17, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > produco

  • 14 producta

    prō-dūco, xi, ctum, 3 (produxe, for produxisse, Ter Ad. 4, 2, 22), v. a., to lead or bring forth, to lead forward or out.
    I.
    Lit. (class.):

    fidicinam intus,

    Plaut. Ep. 3, 4, 40:

    aliquem foras ante aedes,

    id. Capt. 2, 2, 2:

    aliquem e latebris,

    Petr. 126:

    castris omnem exercitum,

    Plaut. Am. 1, 1, 62:

    copias pro castris,

    Caes. B. G. 1, 48.—Esp.
    a.
    To bring before the people, senate, or a court:

    aliquem in conspectum populi Romani,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 122:

    quempiam in contionem,

    id. Pis. 6, 14: cum tribunis [p. 1456] plebis Curionem et Octavium consules produxisset, id. Brut. 60, 217; Liv. 27, 7, 4:

    harum rerum omnium auctores testesque,

    Cic. Verr. 2, 5, 50, § 131:

    productus pro rostris,

    to give evidence, Suet. Jul. 20 fin.:

    producti in circo Flaminio in contionem,

    Cic. Sest. 14, 33:

    in judicium,

    to bring before a court, id. Verr. 2, 1, 43, § 113:

    aliquem in Sestium,

    id. Q. Fr. 2, 4, 1:

    aliquem ad necem,

    id. Verr. 2, 5, 60, § 157.—
    b.
    Of an actor, to represent, perform:

    nihil ab hoc (Roscio) pravum et perversum produci posse arbitrabantur,

    Cic. Rosc. Com. 10, 30. —
    c.
    To expose for sale:

    ancillam produxit, vendidit,

    Ter. Eun. 1, 2, 54:

    servos,

    id. Heaut. 1, 1, 92; Suet. Gram. 4.—
    d.
    To draw or place one thing before another ( poet.):

    producere malo aliquam moram,

    Ter. And. 3, 5, 9:

    scamnum lecto,

    Ov. A. A. 2, 211:

    nubila menti,

    Stat. S. 5, 3, 13.—
    e.
    To draw or stretch out, to lengthen out, extend ( poet. and post-Aug.):

    pelles dentibus,

    Mart. 9, 74, 1:

    ferrum incude,

    Juv. 15, 165:

    supercilium madidā fuligine tactum,

    id. 2, 94:

    lineas ex argento nigras,

    Plin. 33, 6, 31, § 98.—
    f.
    To conduct to a place:

    non tu eum rus hinc modo Produxe aiebas?

    Ter. Ad. 4, 2, 22.—
    g.
    To conduct to the grave, sc. a corpse or a funeral procession ( poet.):

    nec te, tua funera, mater Produxi,

    Verg. A. 9, 486:

    longum funus ad tumulos,

    Luc. 2, 298.—
    h.
    To lead or bring along, to bring away:

    qui et procurrentem retrahat, et cunctantem producat,

    to drag forward, Col. 6, 2, 9.—
    i.
    To bring to light, disclose, expose:

    occulta ad patres produxit crimina servus,

    Juv. 8, 266. —
    B.
    In partic.
    1.
    To bring forth, bring into the world, to bear or beget:

    ego is sum qui te produxi pater,

    Plaut. Rud. 4, 4, 129:

    liberos,

    id. Capt. 3, 5, 105; Lucil. ap. Non. 373, 2:

    magnanimos nos natura produxit,

    Sen. Ep. 104, 23:

    quam te Thersitae similem producat Achilles,

    Juv. 8, 271.— Of other subjects, to produce, make (postAug.):

    cibis utendum est carnem producentibus,

    Cels. 8, 7, 7:

    cum folia producere incipiunt fici,

    Pall. 4, 10, 30.—
    2.
    = adduco in indicium, to bring forth to trial, Cic. Verr. 2, 1, 12, § 32 (Zumpt); Quint. 11, 3, 174.—
    3.
    To make to grow, to advance, promote ( poet.): subolem. Hor. C. S. 17.—
    4.
    In pronunciation, to lengthen, prolong (class.):

    inclitus dicimus brevi primā litterā, insanus productā,

    Cic. Or. 48, 159:

    syllabam,

    Ov. P. 4, 12, 13; Quint. 1, 5, 18.—
    II.
    Trop.
    A.
    To bring forward (to distinction), to raise, promote, advance (class.): producere aliquem ad aliquam dignitatem. Cic. Fin. 3, 16, 52:

    aliquem omni genere honoris,

    Liv. 40, 56:

    quem tu non pro illius dignitate produxeras,

    Cic. Dom. 9, 21:

    a quibus producti sunt, exsistunt eorum ipsorum tyranni,

    advanced to power, id. Rep. 1, 44, 68:

    beneficia, quae non producunt, nec honestiorem faciunt,

    Sen. Ben. 2, 9, 2.—
    B.
    To lead, induce one to do any thing:

    producti sumus, ut loqueremur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    productus ad aliquid faciendum,

    Plin. 9, 35, 59, § 122.—
    C.
    To draw or drag out, to lengthen out, prolong, protract (class.):

    producere pauperi vitam ad miseriam,

    Plaut. Trin. 2, 2, 59:

    cenam,

    Hor. S. 1, 5, 70:

    convivium ad multam noctem vario sermone,

    Cic. Sen. 14, 46:

    sermonem in multam noctem,

    id. Rep. 6, 10, 10:

    sermonem longius,

    id. Brut. 71, 251:

    Varro.. vitam Naevii producit longius,

    i. e. represents him as having lived longer, id. ib. 15, 60:

    somnum ultra primam lucem,

    Suet. Aug. 78:

    rem in hiemem,

    Caes. B. G. 4, 30:

    animas,

    lives, Juv. 15, 94.—
    2.
    To put off, to amuse, delude one with fallacious promises:

    aliquem falsā spe producere,

    Ter. And. 4, 1, 25:

    aliquem conditionibus,

    Cic. Quint. 8, 30.—
    D.
    Of time, to pass, spend ( poet.):

    cyathos sorbillans diem,

    Ter. Ad. 4, 2, 52.—
    E.
    To bring up, educate:

    audientem dicto, mater, produxisti filiam,

    Plaut. As. 3, 1, 40:

    principes liberos,

    Tac. Or. 28:

    laevo monitu pueros avaros,

    Juv. 14, 228.—
    F.
    To make, devise, produce, bring into use:

    nova (vocabula) quae genitor produxerit usus,

    Hor. Ep. 2, 2, 119.—
    G.
    To plant, cultivate:

    quicunque primum te produxit, arbor,

    Hor. C. 2, 13, 3.—Hence, prōductus, a, um, P. a., lengthened, long, prolonged, protracted, etc. (class.):

    productiore cornu sinistro,

    drawn out, extended, Tac. A. 13, 40 Halm:

    productissimum flagellum,

    Col. 3, 10: commoditates corporis tam productae temporibus, Cic. Fin. 4, 12, 29:

    dolores longinquitate producti,

    id. Tusc. 5, 40, 117:

    exitus (orationis),

    id. de Or. 2. 53, 213:

    productiora alia, et quasi immoderatius excurrentia,

    too long, id. Or. 53, 178; so,

    producta syllaba (opp. short),

    id. ib. 48, 159:

    nomen,

    formed by prolongation, id. N. D. 2, 26, 66:

    neve minor, neu sit quinto productior actu Fabula,

    longer, Hor. A. P. 189.—
    B.
    Subst.: prōducta, ōrum, n., preferable things (a transl. of the Gr. tha proêgmena): in vitā non ea, quae primario loco sunt, sed ea, quae secundum locum obtinent, proêgmena, id est producta nominantur; quae vel ita appellemus (id erit verbum e verbo), vel promota, et remota, vel, ut dudum diximus, praeposita, vel praecipua;

    et illa rejecta,

    Cic. Fin. 3, 16, 52; cf. Sen. Ep. 74, 17.—Hence, adv.: prōductē, in a lengthened manner, long (class.):

    producte dicere litteram, opp. breviter,

    Cic. Or. 48, 159:

    producte dicere syllabam, opp. correpte,

    Gell. 2, 17, 5.— Comp.:

    syllaba productius pronunciata,

    Gell. 4, 17, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > producta

  • 15 producte

    prō-dūco, xi, ctum, 3 (produxe, for produxisse, Ter Ad. 4, 2, 22), v. a., to lead or bring forth, to lead forward or out.
    I.
    Lit. (class.):

    fidicinam intus,

    Plaut. Ep. 3, 4, 40:

    aliquem foras ante aedes,

    id. Capt. 2, 2, 2:

    aliquem e latebris,

    Petr. 126:

    castris omnem exercitum,

    Plaut. Am. 1, 1, 62:

    copias pro castris,

    Caes. B. G. 1, 48.—Esp.
    a.
    To bring before the people, senate, or a court:

    aliquem in conspectum populi Romani,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 122:

    quempiam in contionem,

    id. Pis. 6, 14: cum tribunis [p. 1456] plebis Curionem et Octavium consules produxisset, id. Brut. 60, 217; Liv. 27, 7, 4:

    harum rerum omnium auctores testesque,

    Cic. Verr. 2, 5, 50, § 131:

    productus pro rostris,

    to give evidence, Suet. Jul. 20 fin.:

    producti in circo Flaminio in contionem,

    Cic. Sest. 14, 33:

    in judicium,

    to bring before a court, id. Verr. 2, 1, 43, § 113:

    aliquem in Sestium,

    id. Q. Fr. 2, 4, 1:

    aliquem ad necem,

    id. Verr. 2, 5, 60, § 157.—
    b.
    Of an actor, to represent, perform:

    nihil ab hoc (Roscio) pravum et perversum produci posse arbitrabantur,

    Cic. Rosc. Com. 10, 30. —
    c.
    To expose for sale:

    ancillam produxit, vendidit,

    Ter. Eun. 1, 2, 54:

    servos,

    id. Heaut. 1, 1, 92; Suet. Gram. 4.—
    d.
    To draw or place one thing before another ( poet.):

    producere malo aliquam moram,

    Ter. And. 3, 5, 9:

    scamnum lecto,

    Ov. A. A. 2, 211:

    nubila menti,

    Stat. S. 5, 3, 13.—
    e.
    To draw or stretch out, to lengthen out, extend ( poet. and post-Aug.):

    pelles dentibus,

    Mart. 9, 74, 1:

    ferrum incude,

    Juv. 15, 165:

    supercilium madidā fuligine tactum,

    id. 2, 94:

    lineas ex argento nigras,

    Plin. 33, 6, 31, § 98.—
    f.
    To conduct to a place:

    non tu eum rus hinc modo Produxe aiebas?

    Ter. Ad. 4, 2, 22.—
    g.
    To conduct to the grave, sc. a corpse or a funeral procession ( poet.):

    nec te, tua funera, mater Produxi,

    Verg. A. 9, 486:

    longum funus ad tumulos,

    Luc. 2, 298.—
    h.
    To lead or bring along, to bring away:

    qui et procurrentem retrahat, et cunctantem producat,

    to drag forward, Col. 6, 2, 9.—
    i.
    To bring to light, disclose, expose:

    occulta ad patres produxit crimina servus,

    Juv. 8, 266. —
    B.
    In partic.
    1.
    To bring forth, bring into the world, to bear or beget:

    ego is sum qui te produxi pater,

    Plaut. Rud. 4, 4, 129:

    liberos,

    id. Capt. 3, 5, 105; Lucil. ap. Non. 373, 2:

    magnanimos nos natura produxit,

    Sen. Ep. 104, 23:

    quam te Thersitae similem producat Achilles,

    Juv. 8, 271.— Of other subjects, to produce, make (postAug.):

    cibis utendum est carnem producentibus,

    Cels. 8, 7, 7:

    cum folia producere incipiunt fici,

    Pall. 4, 10, 30.—
    2.
    = adduco in indicium, to bring forth to trial, Cic. Verr. 2, 1, 12, § 32 (Zumpt); Quint. 11, 3, 174.—
    3.
    To make to grow, to advance, promote ( poet.): subolem. Hor. C. S. 17.—
    4.
    In pronunciation, to lengthen, prolong (class.):

    inclitus dicimus brevi primā litterā, insanus productā,

    Cic. Or. 48, 159:

    syllabam,

    Ov. P. 4, 12, 13; Quint. 1, 5, 18.—
    II.
    Trop.
    A.
    To bring forward (to distinction), to raise, promote, advance (class.): producere aliquem ad aliquam dignitatem. Cic. Fin. 3, 16, 52:

    aliquem omni genere honoris,

    Liv. 40, 56:

    quem tu non pro illius dignitate produxeras,

    Cic. Dom. 9, 21:

    a quibus producti sunt, exsistunt eorum ipsorum tyranni,

    advanced to power, id. Rep. 1, 44, 68:

    beneficia, quae non producunt, nec honestiorem faciunt,

    Sen. Ben. 2, 9, 2.—
    B.
    To lead, induce one to do any thing:

    producti sumus, ut loqueremur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    productus ad aliquid faciendum,

    Plin. 9, 35, 59, § 122.—
    C.
    To draw or drag out, to lengthen out, prolong, protract (class.):

    producere pauperi vitam ad miseriam,

    Plaut. Trin. 2, 2, 59:

    cenam,

    Hor. S. 1, 5, 70:

    convivium ad multam noctem vario sermone,

    Cic. Sen. 14, 46:

    sermonem in multam noctem,

    id. Rep. 6, 10, 10:

    sermonem longius,

    id. Brut. 71, 251:

    Varro.. vitam Naevii producit longius,

    i. e. represents him as having lived longer, id. ib. 15, 60:

    somnum ultra primam lucem,

    Suet. Aug. 78:

    rem in hiemem,

    Caes. B. G. 4, 30:

    animas,

    lives, Juv. 15, 94.—
    2.
    To put off, to amuse, delude one with fallacious promises:

    aliquem falsā spe producere,

    Ter. And. 4, 1, 25:

    aliquem conditionibus,

    Cic. Quint. 8, 30.—
    D.
    Of time, to pass, spend ( poet.):

    cyathos sorbillans diem,

    Ter. Ad. 4, 2, 52.—
    E.
    To bring up, educate:

    audientem dicto, mater, produxisti filiam,

    Plaut. As. 3, 1, 40:

    principes liberos,

    Tac. Or. 28:

    laevo monitu pueros avaros,

    Juv. 14, 228.—
    F.
    To make, devise, produce, bring into use:

    nova (vocabula) quae genitor produxerit usus,

    Hor. Ep. 2, 2, 119.—
    G.
    To plant, cultivate:

    quicunque primum te produxit, arbor,

    Hor. C. 2, 13, 3.—Hence, prōductus, a, um, P. a., lengthened, long, prolonged, protracted, etc. (class.):

    productiore cornu sinistro,

    drawn out, extended, Tac. A. 13, 40 Halm:

    productissimum flagellum,

    Col. 3, 10: commoditates corporis tam productae temporibus, Cic. Fin. 4, 12, 29:

    dolores longinquitate producti,

    id. Tusc. 5, 40, 117:

    exitus (orationis),

    id. de Or. 2. 53, 213:

    productiora alia, et quasi immoderatius excurrentia,

    too long, id. Or. 53, 178; so,

    producta syllaba (opp. short),

    id. ib. 48, 159:

    nomen,

    formed by prolongation, id. N. D. 2, 26, 66:

    neve minor, neu sit quinto productior actu Fabula,

    longer, Hor. A. P. 189.—
    B.
    Subst.: prōducta, ōrum, n., preferable things (a transl. of the Gr. tha proêgmena): in vitā non ea, quae primario loco sunt, sed ea, quae secundum locum obtinent, proêgmena, id est producta nominantur; quae vel ita appellemus (id erit verbum e verbo), vel promota, et remota, vel, ut dudum diximus, praeposita, vel praecipua;

    et illa rejecta,

    Cic. Fin. 3, 16, 52; cf. Sen. Ep. 74, 17.—Hence, adv.: prōductē, in a lengthened manner, long (class.):

    producte dicere litteram, opp. breviter,

    Cic. Or. 48, 159:

    producte dicere syllabam, opp. correpte,

    Gell. 2, 17, 5.— Comp.:

    syllaba productius pronunciata,

    Gell. 4, 17, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > producte

  • 16 defendo

    dē-fendo, di, sum ( infin. pass. parag.: defendier, Verg. A. 8, 493: Juv. 15, 157.— Part. gen. plur. sync.:

    defendentum,

    Verg. A. 11, 886), 3, v. a. [arch.: FENDO; cf. Sanscr. han (ghan), to smite; Gr. theinô; hence, also offendo, infensus, infestus, mani-festus; cf. fustis], to fend or ward off any thing hostile or injurious; to repel, avert, keep off: propulsando arcere (for syn. cf.: tueor, tutor, servo, conservo. propugno, protego, vindico, caveo—freq. and class.); regularly constr. with acc. alone (so in Cic. and Caes.); very rarely aliquid (aliquem) ab aliquo, and in poets also aliquid alicui; cf. Zumpt. Gr. § 469.
    (α).
    Aliquid (aliquem):

    ut tu morbos calamitates intemperiasque prohibessis, defendas averruncesque,

    Cato R. R. 141, 2: serva cives, defende hostes, cum potes defendere, Enn. ap. Non. 277, 21; cf.

    bellum (opp. inferre),

    Caes. B. G. 1, 44, 13; 2, 29 fin.:

    ad defendendos ictus ac repellendos,

    id. B. C. 2, 9, 3; cf.:

    ignis jactus et lapides,

    id. ib. 2, 2, 4:

    frigus et solem,

    Cato R. R. 48, 2; cf.:

    nimios solis ardores,

    Cic. de Sen. 15, 53;

    and frigus,

    Hor. S. 1, 3, 14;

    also: sitim fonte et purā lymphā,

    to quench, Sil. 7, 170:

    qui non defendit injuriam neque propulsat,

    Cic. Off. 3, 18, 74; so,

    injuriam,

    id. Rosc. Am. 1:

    noxiam,

    Ter. Phorm. 1, 4, 48:

    imperatoris sui tribunorumque plebis injurias,

    Caes. B. C. 1, 7 fin.:

    vim suorum,

    id. ib. 3, 110, 4; cf.:

    vim illatam vi,

    Cic. Mil. 4:

    pericula,

    id. Mur. 3; Tac. A. 13, 56:

    hunc furorem,

    Verg. A. 10, 905:

    dedecus manu,

    Sil. 13, 99 et saep.:

    crimen,

    to answer, defend against an accusation, Liv. 42, 48, 2.—
    (β).
    With ab: (milites) a pinnis hostes defendebant facillime, Quadrig. ap. Gell. 9, 1, 1; cf. ib. 8:

    hostem a fossa,

    Hirt. B. G. 8, 9:

    ignem a tectis,

    Ov. R. Am. 625.—
    (γ).
    Aliquid alicui (cf. arceo, no. II. d.):

    iniuriam foribus,

    Plaut. Most. 4, 2, 20:

    solstitium pecori,

    Verg. E. 7, 47; cf.:

    aestatem capellis,

    Hor. Od. 1, 17, 3; Prop. 1, 20, 11:

    tela misero,

    Sil. 17, 432:

    dedecus morti,

    id. 5, 490:

    senium famae,

    Stat. Th. 9, 318.—
    (δ).
    Absol., to put a stop (to a fire), to check the flames:

    nec quisquam defendere audebat, crebris minis restinguere prohibentium,

    Tac. A. 15, 38; cf.:

    urbem incendere, feris in populum immissis, quo difficilius defenderentur,

    Suet. Ner. 43.—
    II.
    Transf., like prohibere, with acc. of that from which any thing is warded off or averted, to defend, guard, protect, cover.
    A.
    In gen. (so most freq. in all perr. and species of composition), constr. with acc. alone; with acc. and ab aliquo (contra aliquid), or merely ab aliquo; and absol.
    (α).
    With simple acc.:

    Aeduos ceterosque amicos populi Rom.,

    Caes. B. G. 1, 35 fin.:

    eos,

    id. ib. 2, 10, 4; id. B. C. 1, 6, 2:

    se armis,

    id. B. G. 6, 34:

    se manu,

    id. ib. 5, 7, 8;

    6, 40, 6 et saep.: castra,

    id. ib. 3, 3 fin.; id. B. C. 3, 67, 5; 3, 94, 6 (with tueri):

    oppidum,

    id. B. G. 3, 16, 3 et saep.:

    eum defendo, quem tu accusas,

    Cic. Sull. 17:

    aliquem apud praetores,

    id. Clu. 45, 126:

    aliquem de ambitu,

    id. Sull. 2, 6: cf.

    causam,

    id. Clu. 27, 74; id. Sull. 31, 86; id. Lael. 25, 96 et passim:

    d. ac tegere scelus,

    id. Sull. 31, 86; cf.

    with protegere,

    id. ib. 18, 50:

    justitiam,

    id. Lael. 7, 25:

    communem salutem,

    id. Rep. 1, 1; id. Mur. 2 fin. et saep.:

    locum,

    to preserve, maintain, id. Quint. 13, 43; cf.:

    vicem modo rhetoris atque poëtae,

    to sustain, Hor. S. 1, 10, 12:

    actorum partes,

    id. A. P. 194:

    aedes Vestae vix defensa est (sc. ab incendio),

    preserved, Liv. 26, 27.—
    (β).
    Aliquid (aliquem) ab aliquo:

    Aedui cum se suaque ab iis defendere non possent,

    Caes. B. G. 1, 11, 2:

    se a finitimis,

    id. ib. 2, 31, 5; id. B. C. 1, 75, 3; Sall. C. 45, 4 et saep.:

    Galliam omnem ab Ariovisti injuria,

    Caes. B. G. 1, 31 fin.; so,

    aliquem ab injuria,

    id. ib. 5, 20, 3; Sall. C. 35 fin.; cf. Caes. B. C. 1, 22, 5:

    se regnumque suum ab Romanorum avaritia,

    Sall. J. 49, 2:

    provinciam non modo a calamitate, sed etiam a metu calamitatis,

    Cic. de Imp. Pomp. 6, 14: Italiam a vastatione, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 15 fin.:

    vitam ab inimicorum audacia telisque,

    Cic. Mil. 2 fin.:

    libertatis causam ab regio praesidio,

    Liv. 39, 24 et saep.:

    teneras myrtos a frigore,

    Verg. E. 7, 6:

    frondes ab acutae vulnere falcis, a pecoris morsu,

    Ov. M. 9, 384 et saep.—
    (γ).
    With ab aliquo:

    quod et ab incendio lapis et ab ariete materia defendit,

    Caes. B. G. 7, 23, 5; so id. B. C. 1, 25 fin.; 3, 63, 7.—
    (δ).
    Aliquem (aliquid) contra, or adversus aliquem:

    me scio a te contra iniquos meos solere defendi,

    Cic. Fam. 11, 27, 7:

    sese adversus populum Romanum defendere,

    id. Phil. 1, 6, 13:

    me adversus Abrupolim,

    Liv. 42, 41, 10; Just. 2, 4, 32; Suet. Caes. 71; Liv. 5, 35, 4:

    auctoritatem contra invidiam,

    Cic. Phil, 8, 4; 13, 11; id. Fam. 5, 2, 6; id. Sest. 67, 141; 23, 51; 52, 111; id. Phil. 2, 18, 45.—
    (ε).
    Absol.:

    filii qui et sentire et defendere possent,

    Cic. Rosc. Am. 23, 64 fin.:

    cum jam defenderet nemo,

    Caes. B. G. 2, 33, 6:

    defendentibus civibus Romanis,

    id. B. C. 3, 40, 6; cf. in the abl. absol., id. B. G. 2, 12, 3; id. B. C. 3, 68 fin.; Cic. Lael. 25, 96 et saep.:

    quibus eae partes ad defendendum obvenerunt,

    Caes. B. G. 7, 81 fin.
    B.
    In partic.
    1.
    Of speech, to defend, support, maintain; to bring forward, allege in defence (so repeatedly in Cic.; elsewhere rare).
    (α).
    With acc.:

    (Carneades) nullam umquam in illis suis disputationibus rem defendit, quam non probarit,

    Cic. de Or. 2, 38 fin.; cf. id. Fam. 4, 14:

    me id maxime defendisse, ut, etc.,

    have chiefly striven for, id. Rosc. Am. 47; id. Verr. 2, 3, 37; 2, 5, 58.—
    (β).
    With acc. and inf.:

    gravissimeque et verissime defenditur, numquam aequitatem ab utilitate posse sejungi, etc.,

    Cic. Fin. 3, 21, 71; id. Verr. 2, 3, 90 fin.; id. Tull. 13, 32:

    ille nihil ex his sponte susceptum sed principi paruisse defendebat,

    Tac. A. 13, 43:

    sed id solitum esse fieri defendebat,

    Gell. 10, 19; so with verb pass. and inf., Cic. Inv. 2, 32 init.
    (γ).
    With a relative clause:

    (quae turpitudines) cur non cadant in sapientem, non est facile defendere,

    Cic. Fin. 2, 35, 117. —
    2.
    In the later jurid. Lat., to claim, vindicate, or prosecute at law:

    quia libertatem et hereditatem ex testamento sibi defendebat,

    Dig. 5, 3, 7:

    si patris mortem defendere necesse habuerit,

    i. e. legally to avenge his death, ib. 38, 2, 14, § 7; 48, 2, 11.

    Lewis & Short latin dictionary > defendo

  • 17 restituo

    rē-stĭtŭo, ŭi, ūtum, 3, v. a. [statuo], to put or set up again, i. e. either to replace in its former position, or (more freq.) to restore to its former condition, to rebuild, revive, etc. (freq. and class.; syn.: restauro, renovo, reficio).
    I.
    In gen.
    A.
    Lit.:

    senatus decrevit, ut Minerva nostra, quam turbo dejecerat, restitueretur,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 1:

    arborem,

    Verg. G. 2, 272:

    luxatum femur ex toto,

    Cels. 8, 20: aedes (with reficere), Cic. Top. 3, 15:

    domum a Clodio disjectam,

    i. e. to rebuild, Vell. 2, 45, 3; cf.

    domum,

    Suet. Ner. 31:

    theatrum,

    id. Claud. 21:

    statuas (disjectas),

    id. Calig. 34:

    tropaea disjecta,

    id. Caes. 11:

    fores effractas,

    Ter. Ad. 1, 2, 40:

    oppida vicosque, quos incenderant,

    Caes. B. G. 1, 28:

    fontes et Flumina,

    Ov. M. 2, 407:

    turbatas comas,

    id. F. 3, 16:

    ordines,

    Sall. J. 51, 3; cf.

    aciem,

    Liv. 5, 18; 29, 2 al.:

    inclinatam aciem,

    Suet. Caes. 62:

    (eos, qui) quaedam contra naturam depravata habent, restituere et corrigere,

    Cic. Div. 2, 46, 96:

    oculos (luminibus orbati),

    Suet. Vesp. 7:

    visum,

    Plin. 25, 8, 50, § 89:

    pilos,

    id. 32, 10, 40, § 119:

    se (apes, with reviviscere),

    Varr. R. R. 3, 16 fin.; cf.:

    aliquem a limine mortis,

    Cat. 68, 4; Verg. Cul. 223;

    and restinctos,

    to raise the dead, Ov. P. 3, 6, 35:

    apes restituunt se ac reviviscunt,

    Varr. R. R. 3, 16, 38.—
    B.
    Trop., to restore, revive, renew, reform, etc.: unus homo nobis cunctando restituit rem, Enn. ap. Cic. Off. 1, 24, 84; Cic. Att. 2, 19, 2; Liv. 30, 26; Verg. A. 6, 846 Serv.; Macr. S. 6, 1; Ov. F. 2, 242; Aug. ap. Suet. Tib. 21 al. (Ann. v. 313 Vahl.); cf.:

    rem prolapsam,

    Liv. 2, 63:

    res perditas,

    id. 25, 37; 6, 22:

    rem impeditam et perditam,

    Ter. And. 3, 5, 13;

    and simply rem,

    Liv. 3, 12 Drak.; 8, 11;

    25, 37: veteres clientelas,

    Caes. B. G. 6, 12:

    veterem tuam illam calliditatem atque prudentiam,

    Cic. Rosc. Am. 22, 61:

    tribuniciam potestatem,

    id. Agr. 2, 14, 36:

    tribuniciam intercessionem armis,

    Caes. B. C. 1, 7: proelium, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 23, 52; Caes. B. G. 7, 87; 1, 53; Liv. 6, 8; cf.:

    pugnam omnibus locis,

    id. 4, 38 fin.; 2, 19:

    damna Romano accepta bello,

    id. 31, 43:

    sanitatem,

    Just. 6, 4, 13:

    bellum,

    id. 35, 1, 10; Plin. 20, 6, 23, § 56; cf.

    vires,

    Val. Fl. 2, 70:

    adulescentem corruptum,

    to reform, Plaut. Trin. 1, 2, 81:

    suorum a pudore maritimae ignominiae restituti animi,

    restored, revived, Liv. 35, 27:

    consolando aliquorum restituere voluntatem aut benevolentiam in dominum,

    Varr. R. R. 1, 17, 7.—
    II.
    In partic., to give back, deliver up, return, restore a thing belonging to a person or place (syn. reddo).
    A.
    Lit.: Mi. Paterna oportet reddi filio bona. Ha. Restituentur omnia, Plaut. Poen. 5, 2, 122:

    tribuni vobis amissa reddent ac restituent?

    Liv. 3, 68.—

    With a personal object: virginem suis Restituere ac reddere,

    Ter. Eun. 1, 2, 67; 4, 6, 8:

    alicui filium,

    id. Heaut. 3, 1, 83; id. And. 3, 3, 38; id. Hec. 5, 3, 20:

    amissa cuique,

    Caes. B. C. 1, 87:

    bona iis,

    id. ib. 2, 21:

    majorum locum huic,

    id. B. G. 5, 25:

    agrum Veientibus,

    Liv. 2, 13 et saep.:

    alicui suum familiarem et hospitem, ereptum e manibus hostium,

    Caes. B. G. 1, 53:

    Sextus Pompeius civitati restitutus,

    Cic. Phil. 5, 15, 41:

    captum victori,

    Liv. 9, 11:

    apibus fructum suum,

    Phaedr. 3, 13, 15:

    Caesaris imperio restituendus erat,

    Ov. P. 4, 13, 38:

    illum restituam huic, hic autem in Alidem me meo patri,

    Plaut. Capt. 3, 4, 56:

    aliquem natalibus,

    to set free, Dig. 40, tit. 11;

    v. natalis.— With abstr. object: sed etiam meam vocem et auctoritatem et vobis et rei publicae conservatam ac restitutam puto,

    Cic. Marcell. 1, 2:

    lucem salutemque redditam sibi ac restitutam,

    id. Dom. 28, 75.—Without dat.:

    amissa (opp. adimere),

    Caes. B. C. 1, 7:

    fraudata,

    id. ib. 3, 60 fin. al.:

    Arpi restituti ad Romanos,

    Liv. 24, 47; cf.:

    (Cloelia) sospites omnes Romam ad propinquos restituit,

    id. 2, 13; 49:

    aliquem in aliquem locum,

    Ter. And. 4, 1, 58; cf. Plaut. Mil. 3, 1, 108:

    (Siciliam) in antiquum statum,

    Cic. Verr. 1, 4, 12; cf.:

    civitates afflictas in melius,

    Suet. Vesp. 17. —
    2.
    Publicists' and jurid. t. t., to bring back or restore to his previous state or condition; to recall, reinstate a person condemned, banished, deprived of his property, etc. (cf. reduco):

    restituebat multos calamitosos... Licinium Denticulam de aleā condemnatum restituit,

    Cic. Phil. 2, 23, 56:

    omnes, qui lege Pompeiā condemnati essent,

    id. Att. 10, 4, 8:

    quae fuisset justa causa restituendi mei, nisi fuisset injusta eiciendi?

    id. Mil. 14, 36; cf. id. ib. 15, 39:

    aliquem (damnatum),

    Suet. Caes. 41; id. Calig. 15:

    exsulem,

    id. Claud. 12:

    legionem totam cum ignominiā missam,

    id. Caes. 69:

    neque enim praetor, si ex eo fundo essem dejectus, ita me restitui jussit,

    Cic. Caecin. 29, 82; cf. id. ib. 8, 23: nonnullos ambitus Pompeiā lege damnatos in integrum restituit, Caes. B. C. 3, 1:

    aliquem in integrum,

    Cic. Clu. 36, 98; Dig. 4, 1, 4; 4, 15 (cf. the whole section, ib. 4, 1: De in integrum restitutionibus); cf.:

    Sampsiceramum restitui in eum locum cupere, ex quo decidit,

    Cic. Att. 2, 23, 2:

    equites Romanos in tribunicium honorem,

    Caes. B. C. 1, 77 fin.:

    tribunos plebis in suam dignitatem,

    id. ib. 1, 22:

    restitutus in patriam (Camillus) patriam ipsam restituit,

    Liv. 7, 1 fin.; so,

    in patriam,

    Suet. Ner. 3.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Of things, to deliver up again, to make restitution of, restore:

    in utriusque bonis nihil erat, quod restitui posset, nisi quod moveri loco non poterat,

    Cic. Verr. 2, 2, 25, § 62; Dig. 43, 8, 2, § 34; 43, 12, 1, § 19 al.—
    (β).
    Of a previous judicial sentence or of injustice committed, to reverse, i. e. to make null and void, to make good again, repair (cf.:

    rescindo, resolvo): alia judicia Lilybaei, alia Agrigenti, alia Panhormi restituta sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 26, § 63:

    qui (praetor) dies totos aut vim fieri vetat aut restitui factam jubet, etc.,

    id. Caecin. 13, 36:

    ut si ego eum condemnaro, tu restituas,

    id. Fam. 9, 10, 2; cf.:

    restitui in integrum aequom est,

    Ter. Phorm. 2, 4, 11.—
    (γ).
    To compensate for, make good (rare):

    damnum,

    Liv. 31, 43, 4; Vulg. Exod. 22, 12:

    jacturam,

    Col. 11, 1, 28. —
    B.
    Trop., to restore to a former condition, to re-establish, etc.:

    ut anno XVI. post reges exactos secederent, leges sacratas ipsi sibi restituerent,

    restored for themselves, re-established, Cic. Corn. 1, Fragm. 23, p. 450 fin. Orell.:

    restituit his animos parva una res,

    Liv. 25, 18; cf. id. 21, 53:

    ut interfecto Punico praesidio restituerent se Romanis,

    join themselves again to the Romans, id. 23, 7:

    ulcera sanitati restituens,

    restoring, Plin. 20, 6, 23, § 51; cf. id. 14, 18, 22, § 118:

    Bacchus peccasse fatentem Restituit,

    restored to his former condition, Ov. M. 11, 135; cf.:

    cum semel occideris... Non, Torquate, genus, non te facundia, non te Restituet pietas,

    Hor. C. 4, 7, 24:

    restituam jam ego te in gaudia,

    Plaut. Merc. 5, 2, 44:

    haud facile te in eundem rursus restitues locum,

    Cic. Prov. Cons. 9, 23; Plaut. Mil. 3, 1, 108; cf.:

    cives ex servitute in libertatem,

    Liv. 28, 39:

    poëtam in locum, Ter. Hec. prol. alt. 13: aliquem rursus in gratiam,

    id. ib. 3, 1, 11; cf.:

    fratrem in antiquum locum gratiae et honoris,

    Caes. B. G. 1, 18:

    fratrem (sc. in gratiam),

    Curt. 8, 6, 26:

    Acarnanas in antiquam formulam jurisque ac dicionis eorum,

    Liv. 26, 24:

    vos in amicitiam societatemque nostram,

    id. 31, 31 fin. et saep.:

    cum praecipitata raptim consilia neque revocari neque in integrum restitui possint,

    id. 31, 32:

    patientiae veteri (Britanniam),

    Tac. Agr. 16.

    Lewis & Short latin dictionary > restituo

  • 18 volo

    1.
    vŏlo (2 d pers. sing. vis, orig. veis, Prisc. 9, 1, 6, p. 847 P.; 1 st pers. plur. volumus, but volimus, Plaut. Truc. 1, 2, 89 Speng.; 3 d pers. sing. volt, and 2 d pers. plur. voltis always in ante-class. writers;

    also volt,

    Cic. Verr. 2, 2, 17, § 42; 2, 5, 49, § 128; id. Sest. 42, 90; id. Phil. 8, 9, 26; id. Par. 5, 1, 34; id. Rep. 3, 33, 45:

    voltis,

    id. Verr. 2, 3, 53, § 122; 2, 3, 94, § 219; 2, 5, 5, § 11; 2, 3, 89, § 208; id. Clu. 30, 83; id. Rab. Perd. 12, 33; id. Sest. 30, 64; id. Par. 1, 2, 11 et saep. — Pres. subj. velim, but sometimes volim, Plaut. Merc. 1, 2, 44 Ritschl; cf. Prisc. 9, 1, 8, p. 848 P.;

    so volint,

    Plaut. Most. 1, 3, 65 Ritschl), velle, volui ( part. fut. voliturus, Serv. ad Verg. A. 5, 712; contr. forms, vin for visne, freq. in Plaut. and Ter., also Hor. S. 1, 9, 69; Pers. 6, 63:

    sis for si vis,

    Plaut. Capt. 1, 2, 70; id. Merc. 4, 4, 37; id. Pers. 3, 3, 8; Ter. Eun. 2, 3, 20; id. Heaut. 1, 2, 38; Cic. Tusc. 2, 18, 42; id. Rosc. Am. 16, 48; id. Mil. 22, 60; Liv. 34, 32, 20:

    sultis for si voltis, only ante-class.,

    Plaut. Stich. 1, 2, 8; id. As. prol. 1; id. Capt. 2, 3, 96; 3, 5, 9; 4, 4, 11), v. irreg. a. [Sanscr. var-; Gr. bol-, boulomai; cf. the strengthened root Wel- in eeldomai, elpomai; Germ. wollen; Engl. will], expressing any exercise of volition, and corresponding, in most cases, to the Germ. wollen; in Engl. mostly rendered, to wish, want, intend, purpose, propose, be willing, consent, mean, will, and, impersonally, it is my will, purpose, intention, plan, policy (syn.: cupio, opto; but volo properly implies a purpose).
    I.
    In gen.
    A.
    With object-infinitive.
    1.
    With pres. inf.
    a.
    To wish.
    (α).
    Exire ex urbe priusquam luciscat volo, Plaut. Am. 1, 3, 35:

    potare ego hodie tecum volo,

    id. Aul. 3, 6, 33:

    ego quoque volo esse liber: nequiquam volo,

    id. Trin. 2, 4, 39; so id. ib. 2, 4, 164:

    ait rem seriam agere velle mecum,

    Ter. Eun. 3, 3, 8:

    natus enim debet quicunque est velle manere In vita,

    Lucr. 5, 177:

    video te alte spectare et velle in caelum migrare,

    Cic. Tusc. 1, 34, 82:

    quid poetae? Nonne post mortem nobilitari volunt?

    id. ib. 1, 15, 34:

    si innocentes existimari volumus,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 28:

    quoniam opinionis meae voluistis esse participes,

    id. de Or. 1, 37, 172:

    quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat,

    Caes. B. G. 3, 7:

    si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

    id. ib. 3, 8 fin.:

    dominari illi volunt, vos liberi esse,

    Sall. J. 31, 23:

    si haec relinquere voltis,

    id. C. 58, 15:

    priusquam liberi estis, dominari jam in adversarios vultis,

    Liv. 3, 53, 7:

    si quis vestrum suos invisere volt, commeatum do,

    id. 21, 21, 5:

    non enim vincere tantum noluit, sed vinci voluit,

    id. 2, 59, 2:

    suspitionem Caesar quibusdam reliquit, neque voluisse se diutius vivere, neque curasse,

    Suet. Caes. 85:

    Eutrapelus cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa,

    Hor. Ep. 1, 18, 31.—
    (β).
    Idiomatically: quid arbitramini Rheginos merere velle ut ab iis marmorea illa Venus auferatur? what do you think the Rhegini would take for, etc., Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135.—
    (γ).
    Transf., of things: fabula quae posci vult et spectata reponi, a comedy which wishes (i. e. is meant) to be in demand, etc., Hor. A. P. 190:

    neque enim aut hiare semper vocalibus aut destitui temporibus volunt sermo atque epistula,

    Quint. 9, 4, 20; cf. id. 8, prooem. 23.—
    b.
    Of the wishes of those that have a right to command, the gods, masters, parents, commanders, etc., I want, wish, will, am resolved, it is my will:

    in acdibus quid tibi meis erat negoti...? Volo scire,

    Plaut. Aul. 3, 2, 14; 3, 2, 17; 3, 2, 18; 3, 6, 27; id. Curc. 4, 3, 11; id. Ep. 3, 4, 74; id. Mil. 2, 3, 74; 3, 1, 17; id. Stich. 1, 2, 56; Ter. And. 1, 2, 9; 4, 2, 17:

    maxima voce clamat populus, neque se uni, nec paucis velle parere,

    Cic. Rep. 1, 35, 55:

    consuesse deos immortalis, quos pro scelere eorum ulcisci velint, etc.,

    Caes. B. G. 1, 13:

    hic experiri vim virtutemque volo,

    Liv. 23, 45, 9.—
    c.
    = in animo habere, to intend, purpose, mean, design:

    ac volui inicere tragulam in nostrum senem,

    Plaut. Ps. 1, 4, 14:

    eadem quae illis voluisti facere tu, faciunt tibi,

    id. Mil. 3, 1, 11; so id. Most. 2, 2, 5:

    puerumque clam voluit exstinguere,

    Ter. Hec. 5, 1, 23:

    necare candem voluit,

    Cic. Cael. 13, 31: quid enim ad illum qui te captare vult, utrum [p. 2005] tacentem te irretiat an loquentem? id. Ac. 2, 29, 94:

    hostis hostem occidere volui,

    Liv. 2, 12, 9; 7, 34, 11: volui interdiu eum... occidere; volui, cum ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere;

    volui... ferro interficere (ironically),

    id. 40, 13, 2:

    tuum crimen erit, hospitem occidere voluisse,

    the intention to kill your guest-friend, Val. Max. 5, 1, 3 fin.; 6, 1, 8:

    non enim vult mori, sed invidiam filio facere,

    Quint. 9, 2, 85.—

    Pregn., opp. optare: non vult mori qui optat,

    Sen. Ep. 117, 24:

    sed eo die is, cui dare volueram (epistulam), non est profectus,

    Cic. Att. 9, 7, 1:

    cum de senectute vellem aliquid scribere,

    id. Sen. 1, 2:

    ego te volui castigare, tu mihi accussatrix ades,

    Plaut. As. 3, 1, 10:

    bonus volo jam ex hoc die esse,

    id. Pers. 4, 3, 10:

    ego jam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere,

    Ter. Phorm. 4, 3, 46:

    at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt,

    it was their purpose, Cic. Sest. 28, 60:

    eum (tumulum) non tam capere sine certamine volebat, quam causam certaminis cum Minucio contrahere,

    his plan was, Liv. 22, 28, 4.—Of things:

    cum lex venditionibus occurrere voluit,

    when it was the purpose of the law, Dig. 46, 1, 46: sed quid ea drachuma facere vis? Ca. Restim volo Mihi emere... qui me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87: Ch. Revorsionem ad terram faciunt vesperi. Ni. Aurum hercle auferre voluere, id. Bacch. 2, 3, 63:

    si iis qui haec omnia flamma ac ferro delere voluerunt... bellum indixi, etc.,

    Cic. Prov. Cons. 10, 24:

    (plebem) per caedem senatus vacuam rem publicam tradere Hannibali velle,

    Liv. 23, 2, 7:

    rem Nolanam in jus dicionemque dare voluerat Poeno,

    id. 23, 15, 9: qui (majores nostri) tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut, etc., whose policy it was to protect, etc., Cic. Verr. 2, 3, 6, § 14:

    ut qui a principio mitis omnibus Italicis praeter Romanos videri vellet, etc.,

    Liv. 23, 15, 4: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc., Cic. Verr. 2, 3, 92, § 215.—
    d.
    = studere, conari, to try, endeavor, attempt:

    quas (i. e. magnas res) qui impedire vult, is et infirmus est mobilisque natura, et, etc.,

    Cic. Lael. 20, 75:

    nam si quando id (exordium) primum invenire volui, nullum mihi occurrit, nisi aut exile, aut, etc.,

    id. Or. 2, 77, 315:

    de Antonio dico, numquam illum... nonnullorum de ipso suspitionem infitiando tollere voluisse,

    that he never attempted to remove, id. Sest. 3, 8; id. Div. 1, 18, 35:

    audes Fatidicum fallere velle deum?

    do you dare attempt? Ov. F. 2, 262.—
    e.
    To mean, of actions and expressions:

    hic respondere voluit, non lacessere,

    the latter meant to answer, not to provoke, Ter. Phorm. prol. 19:

    non te judices urbi sed carceri reservarunt, neque to retinere in civitate, sed exilio privare voluerunt,

    Cic. Att. 1, 16, 9.—So, volo dicere, I mean (lit. I intend to say):

    quid aliud volui dicere?

    Ter. Eun. 3, 2, 51:

    volo autem dicere, illud homini longe optimum esse quod ipsum sit optandum per se,

    Cic. Tusc. 2, 20, 46.—Often with the acc. illud or id, as a correction: Tr. Specta quam arcte dormiunt. Th. Dormiunt? Tr. Illut quidem ut conivent volui dicere, I mean how they nod, Plaut. Most. 3, 2, 145: Py. Quid? bracchium? Ar. Illud dicere volui femur, id. Mil. 1, 1, 27:

    adduxi volui dicere,

    id. Ps. 2, 4, 21; id. Am. 1, 1, 233; 1, 1, 235; id. Cas. 2, 6, 14; id. Mil. 3, 2, 7; id. Ps. 3, 2, 54; id. Rud. 2, 4, 9.—
    f.
    To be going to: haec argumenta ego aedificiis dixi; nunc etiam volo docere ut homines aedium esse similes arbitremini, now I am going to show how, etc., Plaut. Most. 1, 2, 37: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, I am going to worship here, etc., id. Curc. 4, 2, 41:

    nunc quod relicuom restat volo persolvere,

    id. Cist. 1, 3, 40:

    sustine hoc, Penicule, exuvias facere quas vovi volo,

    id. Men. 1, 3, 13:

    sinite me prospectare ne uspiam insidiae sint, consilium quod habere volumus,

    id. Mil. 3, 1, 3; id. As. 2, 2, 113; id. Cas. 4, 2, 3; id. Bacch. 1, 1, 61:

    si Prometheus, cum mortalibus ignem dividere vellet, ipse a vicinis carbunculos conrogaret, ridiculus videretur,

    Auct. Her. 4, 6, 9:

    ait se velle de illis HS. LXXX. cognoscere,

    Cic. Verr. 2, 2, 23, § 56:

    hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant,

    Caes. B. C. 1, 45. —
    g.
    To be about to, on the point of: quom mittere signum Volt, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 88 Vahl.):

    quotiens ire volo foras, retines me, rogitas quo ego eam,

    Plaut. Men. 1, 2, 5:

    quae sese in ignem inicere voluit, prohibui,

    Ter. And. 1, 1, 113:

    si scires aspidem latere uspiam, et velle aliquem imprudentem super eam adsidere,

    Cic. Fin. 2, 18, 59; id. Div. 1, 52, 118:

    quod cum facere vellent, intervenit M. Manilius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    qui cum opem ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegates insulas stare,

    Liv. 22, 56, 7:

    at Libys obstantes dum vult obvertere remos, In spatium resilire manus breve vidit,

    Ov. M. 3, 676; 1, 635:

    P. Claudius cum proelium navale committere vellet,

    Val. Max. 1, 4, 3.—
    h.
    Will, and in oblique discourse and questions would, the auxiliaries of the future and potential: animum advortite: Comediai nomen dari vobis volo, I will give you, etc., Plaut. Cas. prol. 30:

    sed, nisi molestum est, nomen dare vobis volo comediai,

    id. Poen. prol. 50:

    vos ite intro. Interea ego ex hac statua verberea volo erogitare... quid sit factum,

    id. Capt. 5, 1, 30:

    i tu atque arcessi illam: ego intus quod facto est opus volo adcurare,

    id. Cas. 3, 3, 35; id. Cist. 1, 1, 113; id. Most. 1, 1, 63; id. Poen. 2, 44; id. Pers. 1, 3, 85; id. Rud. 1, 2, 33: cum vero (gemitus) nihil imminuat doloris, cur frustra turpes esse volumus? why will ( would) we be disgraceful to no purpose? Cic. Tusc. 2, 24, 57:

    illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat,

    id. ib. 1, 47, 112:

    ergo, si vere aestimare volumus, etc.,

    Val. Max. 7, 5, 6:

    si vere aestimare Macedonas, qui tunc erant, volumus,

    Curt. 4, 16, 33:

    ejus me compotem facere potestis, si meminisse vultis, etc.,

    Liv. 7, 40, 5:

    visne igitur, dum dies ista venit... interea tu ipse congredi mecum ut, etc....?

    id. 8, 7, 7:

    volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare,

    Sen. Ep. 9, 14: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? will you prefer, etc., Hor. S. 2, 6, 92; cf. velim and vellem, would, II. A. 2.—
    k.
    Sometimes volui = mihi placuit, I resolved, concluded (generally, in this meaning, followed by an infinitive clause, v. I. B. 4.):

    uti tamen tuo consilio volui,

    still I concluded to follow your advice, Cic. Att. 8, 3, 1.—
    1.
    To be willing, ready, to consent, like to do something: si sine bello velint rapta... tradere... se exercitum domum reducturum, if they were willing, would consent to, would deliver, etc., Plaut. Am. 1, 1, 52:

    is dare volt, is se aliquid posci,

    likes to give, id. As. 1, 3, 29:

    hoc dixit, si hoc de cella concederetur, velle Siculos senatui polliceri frumentum in cellam gratis,

    Cic. Verr. 2, 3, 87, § 200:

    ei laxiorem daturos, si venire ad causam dicendam vellet,

    Liv. 39, 17, 2; 5, 36, 4: nemo invenitur qui pecuniam suam dividere velit. Sen. Brev. Vit. 3, 1:

    plerique concessam sibi sub condicione vitam si militare adversus eum vellent, recusarunt,

    Suet. Caes. 68:

    dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur,

    Flor. 1, 33 (2, 18), 12.—So with negatives, to be not willing, not to suffer, not to like, not to allow, refuse:

    heri nemo voluit Sostratam intro admittere,

    Ter. Hec. 3, 1, 49:

    cum alter verum audire non vult,

    Cic. Lael. 26, 98: a proximis quisque minime anteiri vult, likes least to be surpassed, etc., Liv. 6, 34, 7:

    nihil ex his praeter... accipere voluit,

    refused to accept, Val. Max. 4, 3, 4.—
    m.
    To do something voluntarily or intentionally: volo facere = mea voluntate or sponte facio: si voluit accusare, pietati tribuo;

    si jussus est, necessitati,

    if he accused of his own free will, I ascribe it to his filial love, Cic. Cael. 1, 2:

    utrum statuas voluerint tibi statuere, an coacti sint,

    id. Verr. 2, 2, 65, § 157:

    de risu quinque sunt quae quaerantur... sitne oratoris risum velle permovere,

    on purpose, id. Or. 2, 58, 235:

    laedere numquam velimus,

    Quint. 6, 3, 28.—So, non velle with inf., to do something unwillingly, with reluctance:

    vivere noluit qui mori non vult,

    who dies with reluctance, Sen. Ep. 30, 10.—
    n.
    To be of opinion, think, mean, pretend (rare with inf.; usu. with acc. and inf.; v. B. 8.):

    haec tibi scripsi ut isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, te nihil esse cognosceres,

    in which you imagine you have some influence, Cic. Fam. 7, 27, 2:

    in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse vult, quod ita scribit, etc.,

    pretends, means to be, id. Verr. 2, 3, 14, § 35: sed idem Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit um quam, nec fuit, id. Brut. 56, 206:

    Pythago. ras, qui etiam ipse augur esse vellet,

    id. Div. 1, 3, 5.—
    o.
    To like, have no objection to, approve of (cf. E. 1. sq.):

    magis eum delectat qui se ait philosophari velle sed paucis: nam omnino haud placere,

    that he liked, had no objection to philosophizing, Cic. Rep. 1, 18, 30; v. also II. A.—
    2.
    With pres. inf. understood.
    a.
    Supplied from a preceding or subsequent clause.
    (α).
    To wish, it is his will, etc. (cf. 1. a. and b. supra):

    nunc bene vivo et fortunate atque ut volo, i. e. vivere,

    as I wish, Plaut. Mil. 3, 1, 111: quod diu vivendo multa quae non volt (i. e. videre) videt, Caecil. ap. Cic. Sen. 8, 25:

    proinde licet quotvis vivendo condere saecla,

    Lucr. 3, 1090:

    nec tantum proficiebam quantum volebam,

    Cic. Att. 1, 17, 1:

    tot autem rationes attulit, ut velle (i. e. persuadere) ceteris, sibi certe persuasisse videatur,

    id. Tusc. 1, 21, 49:

    sed liceret, si velint, in Ubiorum finibus considere,

    Caes. B. G. 4, 81:

    quo praesidio senatus libere quae vellet decernere auderet,

    id. B. C. 1, 2.—Of things:

    neque chorda sonum reddit quem vult manus et mens,

    Hor. A. P. 348.—
    (β).
    To choose, be pleased (freq.):

    tum mihi faciat quod volt magnus Juppiter,

    Plaut. Aul. 4, 10, 50:

    id repetundi copia est, quando velis,

    id. Trin. 5, 2, 7:

    habuit aurum quamdiu voluit,

    Cic. Cael. 13, 31:

    rapiebat et asportabat quantum a quoque volebat Apronius,

    id. Verr. 2, 3, 12, § 29:

    provincias quas vellet, quibus vellet, venderet?

    id. Sest. 39, 84:

    quotiens ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    daret utrum vellet subclamatum est,

    Liv. 21, 18, 14:

    senatus consultum factum est ut plebes praeficeret quaestioni quem vellet,

    id. 4, 51, 2:

    saxi materiaeque caedendae unde quisque vellet jus factum,

    id. 5, 55, 3; cf. id. 2, 13, 9; 5, 46, 10; 6, 25, 5; 22, 10, 23; 23, 6, 2; 23, 15, 15; 23, 45, 10; 23, 47, 2;

    26, 21, 11: vicem suam conquestus, quod sibi soli non liceret amicis, quatenus vellet, irasci,

    Suet. Aug. 66:

    at tu quantum vis tolle,

    Hor. Ep. 1, 7, 16.—
    (γ).
    To intend, it is my purpose, etc. (v. 1. c. supra):

    sine me pervenire quo volo,

    let me come to my point, Ter. Eun. 1, 2, 44:

    scripsi igitur Aristotelio more, quemadmodum quidem volui, tres libros... de Oratore,

    as I intended, Cic. Fam. 1, 9, 23:

    ut meliore condicione quam qua ipse vult imitetur homines eos qui, etc.,

    id. Div. in Caecil. 8, 25:

    ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt,

    Liv. 2, 45, 12. —
    (δ).
    To be willing, to consent, I will (v. 1. h. and l. supra): tu eum orato... St. Sane volo, yes, I will, Plaut. Cas. 2, 3, 57:

    jube me vinciri. Volo, dum istic itidem vinciatur,

    id. Capt. 3, 4, 75:

    patri dic velle (i. e. uxorem ducere),

    that you consent, are willing, Ter. And. 2, 3, 20 (cf.: si vis, II. A. 2, and sis, supra init.).—
    (ε).
    To do something voluntarily (v. 1. m. supra):

    tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem,

    Ov. Am. 3, 11, 50.—
    b.
    With ellipsis of inf.
    (α).
    Volo, with a designation of place, = ire volo:

    nos in Formiano morabamur, quo citius audiremus: deinde Arpinum volebamus,

    I intended to go to Arpinum, Cic. Att. 9, 1, 3:

    volo mensi Quinctili in Graeciam,

    id. ib. 14, 7, 2:

    hactenus Vitellius voluerat (i. e. procedere),

    Tac. A. 12, 42 fin.
    (β).
    With other omissions, supplied from context: volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid (i. e. to dedicate some writing to him), Cic. Att. 13, 13, 2.—
    (γ).
    In mal. part., Plaut. Aul. 2, 4, 7; Ov. Am. 2, 4, 16; 2. 19, 2; Prop. 1, 13, 36.—
    3.
    With perfect infinitive active (rare).
    a.
    In negative imperative sentences dependent on ne velis, ne velit (in oblique discourse also ne vellet), where ne velis has the force of noli. The perfect infinitive emphatically represents the action as completed (ante-class. and poet.).
    (α).
    In ancient ordinances of the Senate and of the higher officers (not in laws proper): NEIQVIS EORVM BACANAL HABVISE VELET... BACAS VIR NEQVIS ADIESE VELET CEIVIS ROMANVS... NEVE PECVNIAM QVISQVAM EORVM COMOINEM HABVISE VELET... NEVE... QVIQVAM FECISE VELET. NEVE INTER SED CONIOVRASE, NEVE COMVOVISE NEVE CONSPONDISE, etc., S. C. de Bacch. 4-13 ap. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 172.—So, in quoting such ordinances: per totam Italiam edicta mitti ne quis qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit. [p. 2006] neu quid talis rei divinae fecisse, Liv. 39, 14, 8:

    edixerunt ne quis quid fugae causa vendidisse neve emisse vellet,

    id. 39, 17, 3. —
    (β).
    In imitation of official edicts: (vilicus) ne quid emisse velit insciente domino, neu quid domino celasse velit, the overseer must not buy any thing, etc., Cato, R. R. 5, 4:

    interdico, ne extulisse extra aedis puerum usquam velis,

    Ter. Hec. 4, 1, 48:

    oscula praecipue nulla dedisse velis (= noli dare),

    Ov. Am. 1, 4, 38:

    ne quis humasse velit Ajacem, Atride, vetas? Cur?

    Hor. S. 2, 3, 187.—
    b.
    In affirmative sentences, implying command (in any mood or tense; mostly poet.): neminem nota strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., Liv. 24, 16, 11: quia pepercisse vobis volunt, committere vos cur pereatis non patiuntur, because they have decided to spare you, etc., id. 32, 21, 33:

    sunt delicta tamen quibus ignovisse velimus (= volumus),

    which should be pardoned, Hor. A. P. 347.—
    c.
    To represent the will as referring to a completed action.
    (α).
    In optative sentences with vellem or velim, v. II. B. 5. b. a, and II. C. 1. b.—
    (β).
    In other sentences ( poet. and post-class.): ex omnibus praediis ex quibus non hac mente recedimus ut omisisse possessionem velimus, with the will to abandon (omittere would denote the purpose to give up at some future time), Dig. 43, 16, 1, § 25; so,

    an erit qui velle recuset Os populi meruisse?

    Pers. 1, 41:

    qui me volet incurvasse querela,

    id. 1, 91.
    B.
    With acc. and inf.
    1.
    To wish (v. A. 1. a.).
    a.
    With a different subject: hoc volo scire te: Perditus sum miser, I wish you to know, etc., Plaut. Curc. 1, 2, 46:

    deos volo consilia vostra vobis recte vortere,

    id. Trin. 5, 2, 31:

    emere oportet quem tibi oboedire velis,

    id. Pers. 2, 4, 2:

    scin' quid nunc te facere volo?

    Ter. Heaut. 3, 1, 85:

    si perpetuam vis esse adfinitatem hanc,

    id. Hec. 2, 2, 10:

    consul ille egit eas res quarum me participem esse voluit,

    Cic. Prov. Cons. 17, 41:

    vim volumus exstingui: jus valeat necesse est,

    id. Sest. 42, 92:

    nec mihi hunc errorem extorqueri volo,

    id. Sen. 23, 85:

    hoc te scire volui,

    id. Att. 7, 18, 4:

    harum causarum fuit justissima quod Germanos suis quoque rebus timere voluit,

    Caes. B. G. 4, 16:

    ut equites qui salvam esse rempublicam vellent ex equis desilirent,

    Liv. 4, 38, 2:

    si me vivere vis recteque videre valentem,

    Hor. Ep. 1, 7, 3:

    si vis me flere, dolendum est Primum ipsi tibi,

    id. A. P. 102.—With pass. inf. impers.:

    regnari tamen omnes volebant,

    that there should be a king, Liv. 1, 17, 3:

    mihi volo ignosci,

    I wish to be pardoned, Cic. Or. 1, 28, 130:

    volt sibi quisque credi,

    Liv. 22, 22, 14. —
    b.
    With the same subject.
    (α).
    With inf. act.:

    quae mihi est spes qua me vivere velim,

    what hope have I, that I should wish to live? Plaut. Rud. 1, 3, 33:

    volo me placere Philolachi,

    id. Most. 1, 3, 11; cf. id. Trin. 2, 2, 47; id. Rud. 2, 6, 1:

    judicem esse me, non doctorem volo,

    Cic. Or. 33, 117:

    vult, credo, se esse carum suis,

    id. Sen. 20, 73; so id. Off. 1, 31, 113; id. de Or. 1, 24, 112; 2, 23, 95. —
    (β).
    With inf. pass.:

    quod certiorem te vis fieri quo quisque in me animo sit,

    Cic. Att. 11, 13, 1; cf. id. Fam. 1, 9, 18:

    qui se ex his minus timidos existimari volebant,

    Caes. B. G. 1, 39; cf. id. B. C. 2, 29:

    religionis se causa... Bacchis initiari velle,

    Liv. 39, 10, 2:

    Agrippae se nepotem neque credi neque dici volebat,

    Suet. Calig. 22 fin.
    2.
    Of the will of superiors, gods, etc. (cf. A. 1. b. supra), I want, it is my will:

    me absente neminem volo intromitti,

    Plaut. Aul. 1, 3, 21:

    viros nostros quibus tu voluisti esse nos matres familias,

    id. Stich. 1, 2, 41; id. Most. 1, 4, 2; id. Rud. 4, 5, 9; id. Trin. 1, 2, 1:

    pater illum alterum (filium) secum omni tempore volebat esse,

    Cic. Rosc. Am. 15, 42:

    (deus) quinque reliquis motibus orbem esse voluit expertem,

    id. Univ. 10; cf. id. Sest. 69, 147; id. Verr. 2, 4, 25, § 57; 1, 5, 14:

    causa mittendi fuit quod iter per Alpes... patefieri volebat,

    Caes. B. G. 3, 1; cf. id. ib. 5, 9; id. B. C. 1, 4:

    quippe (senatus) foedum hominem a republica procul esse volebat,

    Sall. C. 19, 2:

    nec (di) patefieri (crimina) ut impunita essent, sed ut vindicarentur voluerunt,

    Liv. 39, 16, 11; cf. id. 1, 56, 3; 2, 28, 5; 25, 32, 6:

    senatus... Romano sanguini pudicitiam tutam esse voluit,

    Val. Max. 6, 1, 9; cf. id. 6, 9, 2.—So in the historians: quid fieri vellet (velit), after a verbum imperandi or declarandi, he gave his orders, explained his will:

    quid fieri velit praecipit,

    Caes. B. G. 5, 56:

    ibi quid fieri vellet imperabat,

    id. ib. 7, 16:

    quid fieri vellet ostendit,

    id. ib. 7, 27:

    quae fieri vellet edocuit,

    id. B. C. 3, 108; cf. id. B. G. 7, 45; id. B. C. 3, 78; 3, 89:

    quid fieri vellet edixit,

    Curt. 8, 10, 30; 4, 13, 24; Val. Max. 7, 4, 2.— Frequently majores voluerunt, it was the will of our ancestors, referring to ancient customs and institutions:

    sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,

    Cic. Balb. 24, 55: majores vestri ne vos quidem temere coire voluerunt, cf. id. ib. 17, 39; 23, 54; id. Agr. 2, 11, 26; id. Fl. 7, 15; id. Imp. Pomp. 13, 39; id. Div. 1, 45, 103; id. Font. 24, 30 (10, 20); id. Rosc. Am. 25, 70.—Of testamentary dispositions: cum Titius, heres meus, mortuus erit, volo hereditatem meam ad P. Mevium pertinere, Gai Inst. 2, 277. Except in the institution of the first heir: at illa (institutio) non est comprobata: Titum heredem esse volo, Gai Inst. 2, 117. —
    3.
    Of the intention of a writer, etc., to want, to mean, intend:

    Asinariam volt esse (nomen fabulae) si per vos licet,

    Plaut. As. prol. 12:

    Plautus hanc mihi gnatam esse voluit Inopiam,

    has wanted Poverty to be my daughter, made her my daughter, id. Trin. prol. 9:

    primumdum huic esse nomen Diphilus Cyrenas voluit,

    id. Rud. prol. 33:

    quae ipsi qui scripserunt voluerunt vulgo intellegi,

    meant to be understood by all, Cic. Or. 2, 14, 60:

    si non hoc intellegi volumus,

    id. Fat. 18, 41:

    quale intellegi vult Cicero cum dicit orationem suam coepisse canescere,

    Quint. 11, 1, 31; so id. 9, 4, 82; 9, 3, 9:

    quamquam illi (Prometheo) quoque ferreum anulum dedit antiquitas vinculumque id, non gestamen, intellegi voluit,

    Plin. 33, 1, 4, § 8.—
    4.
    To resolve:

    Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt,

    Cic. Div. in Caecil. 4, 11:

    si a me causam hanc vos (judices) agi volueritis,

    if you resolve, id. ib. 8, 25:

    senatus te voluit mihi nummos, me tibi frumentum dare,

    id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

    qua (statua) abjecta, basim tamen in foro manere voluerunt,

    id. ib. 2, 2, 66, §

    160: liberam debere esse Galliam quam (senatus) suis legibus uti voluisset,

    Caes. B. G. 1, 45:

    tu Macedonas tibi voluisti genua ponere, venerarique te ut deum,

    Curt. 8 (7), 13.— Hence,
    5.
    To order, command: erus meus tibi me salutem multam voluit dicere, has ordered me, etc., Plaut. Ps. 4, 2, 25:

    montem quem a Labieno occupari voluerit,

    which he had ordered to be occupied, Caes. B. G. 1, 22:

    ibi futuros esse Helvetios ubi eos Caesar... esse voluisset,

    id. ib. 1, 13 (for velitis jubeatis with inf.-clause, v. II. B. 5. d.).—
    6.
    To consent, allow (cf. A. 1. I.):

    obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis vires salubres vellent reipublicae esse,

    they prevailed upon them to permit the tribunitian power to be wholesome to the republic, Liv. 2, 44, 5:

    Hiero tutores... puero reliquit quos precatus est moriens ut juvenum suis potissimum vestigiis insistere vellent,

    id. 24, 4, 5:

    petere ut eum... publicae etiam curae ac velut tutelae vellent esse (i. e. senatus),

    id. 42, 19, 5:

    orare tribunos ut uno animo cum consulibus bellum ab urbe ac moenibus propulsari vellent,

    id. 3, 69, 5:

    quam superesse causam Romanis cur non... incolumis Syracusas esse velint?

    id. 25, 28, 8:

    si alter ex heredibus voluerit rem a legatario possideri, alter non, ei qui noluit interdictum competet,

    Dig. 43, 3, 1, § 15.—So negatively = not to let, not to suffer:

    cum P. Attio agebant ne sua pertinacia omnium fortunas perturbari vellet,

    Caes. B. C. 2, 36.—
    7.
    To be of opinion that something should be, to require, demand:

    voluisti enim in suo genere unumquemque... esse Roscium,

    Cic. Or. 1, 61, 258: eos exercitus quos contra se multos jam annos aluerint velle dimitti, he demanded the disbanding of, etc., Caes. B. C. 1, 85:

    (Cicero) vult esse auctoritatem in verbis,

    Quint. 8, 3, 43:

    vult esse Celsus aliquam et superiorem compositionem,

    id. 9, 4, 137:

    si tantum irasci vis sapientem quantum scelerum indignitas exigit,

    Sen. Ira, 2, 9, 4. —
    8.
    To be of opinion that something is or was, = censere, dicere, but implying that the opinion is erroneous or doubtful, usu. in the third pers., sometimes in the second.
    (α).
    To imagine, consider:

    est genus hominum qui esse se primos omnium rerum volunt, Nec sunt,

    Ter. Eun. 2, 2, 17:

    semper auget adsentator id quod is cujus ad voluntatem dicitur vult esse magnum,

    Cic. Lael. 26, 98:

    si quis patricius, si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret,

    Liv. 6, 40, 13.—
    (β).
    To be of opinion, to hold:

    vultis, opinor, nihil esse... in natura praeter ignem,

    Cic. N. D. 3, 14, 36:

    volunt illi omnes... eadem condicione nasci,

    id. Div. 2, 44, 93:

    vultis evenire omnia fato,

    id. ib. 2, 9, 24:

    alteri censent, etc., alteri volunt a rebus fatum omne relegari,

    id. Fat. 19, 45:

    vultis a dis immortalibus hominibus dispertiri somnia,

    id. N. D. 3, 39, 93; id. Tusc. 1, 10, 20; id. Fin. 3, 11, 36; id. Rep. 2, 26, 48:

    volunt quidam... iram in pectore moveri effervescente circa cor sanguine,

    Sen. Ira, 2, 19, 3.—
    (γ).
    To say, assert:

    si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis,

    as you say he is, Cic. Cael. 21, 53:

    sit sane tanta quanta tu illam esse vis,

    id. Or. 1, 55, 23:

    ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum animal procreatum esse voluerunt: quo nihil mihi videtur esse absurdius,

    id. Fin. 2, 13, 40; 2, 17, 55; 2, 42, 131; 2, 46, 142; id. Fat. 18, 41.—With perf. inf.:

    Rhodi ego non fui: me vult fuisse,

    Cic. Planc. 34, 84.—
    (δ).
    To pretend, with perf. inf., both subjects denoting the same person:

    unde homines dum se falso terrore coacti Effugisse volunt, etc.,

    Lucr. 3, 69 (cf. A. 1. n. supra).—
    (ε).
    To mean, with perf. inf.:

    utrum scientem vultis contra foedera fecisse, an inscientem?

    Cic. Balb. 5, 13.— With pres. inf.:

    quam primum istud, quod esse vis?

    what do you mean by as soon as possible? Sen. Ep. 117, 24.—
    (ζ).
    Rarely in the first pers., implying that the opinion is open to discussion:

    ut et mihi, quae ego vellem non esse oratoris, concederes,

    what according to my opinion is not the orator's province, Cic. Or. 1, 17, 74.—
    9.
    In partic.
    a.
    With things as subjects.
    (α).
    Things personified:

    ne res publica quidem haec pro se suscipi volet,

    would have such things done for it, Cic. Off. 1, 45, 159:

    cui tacere grave sit, quod homini facillimum voluerit esse natura,

    which nature willed should be easiest for man, Curt. 4, 6, 6: fortuna Q. Metellum... nasci in urbe terrarum principe voluit, fate ordained that, etc., Val. Max. 7, 1, 1: nihil rerum ipsa natura voluit magnum effici cito, it is the law of nature that, etc., Quint. 10, 3, 4:

    quid non ingenio voluit natura licere?

    what license did nature refuse to genius? Mart. 8, 68, 9:

    me sine, quem semper voluit fortuna jacere,

    Prop. 1, 6, 25:

    hanc me militiam fata subire volunt,

    id. 1, 6, 30.—
    (β).
    Of laws, to provide:

    duodecim tabulae nocturnum furem... interfici impune voluerunt,

    Cic. Mil. 3, 9:

    lex duodecim tabularum tignum aedibus junctum... solvi prohibuit, pretiumque ejus dari voluit,

    Dig. 46, 3, 98, § 8 fin. (cf. Cic. Div. in Caecil. 6, 21, b. a, infra).—
    b.
    With perf. pass. inf., to represent a state or result wished for.
    (α).
    The inf. being in full, with esse expressed: si umquam quemquam di immortales voluere esse auxilio adjutum, tum me et Calidorum servatum volunt, if it ever was the will of the gods that any one should be assisted, etc., Plaut. Ps. 4, 1, 1: Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt, it was their will that Corinth should be ( and remain) destroyed, Cic. Imp. Pomp. 5, 11:

    nostri... leges et jura tecta esse voluerunt,

    id. Or. 1, 59, 253:

    propter eam partem epistulae tuae per quam te et mores tuos purgatos et probatos esse voluisti,

    id. Att. 1, 17, 7; id. Fin. 4, 27, 76; id. de Or. 1, 51, 221:

    daturum se operam ne cujus suorum popularium mutatam secum fortunam esse vellent,

    Liv. 21, 45, 6: for velle redundant in this construction, v. II. A. 2. 3. infra.—With pass. inf. impers.:

    sociis maxime lex consultum esse vult,

    Cic. Div. in Caecil. 6, 21.—
    (β).
    With ellips. of esse (cf. Quint. 9, 3, 9): perdis me tuis dictis. Cu. Imo, servo et servatum volo, and mean that you should remain saved, Plaut. Curc. 2, 3, 56:

    aunt qui volum te conventam,

    who want to see you, id. Cist. 4, 2, 39:

    eidem homini, si quid recte cura tum velis, mandes,

    if you want to have anything done well, id. As. 1, 1, 106:

    sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,

    id. Capt. prol. 53: id nunc res indicium haeo [p. 2007] facit, quo pacto factum volueris, this shows now why you wished this to be done, Ter. Hec. 4, 1, 31 (cf. Plaut. Stich. 4, 2, 33; id. Aul. 3, 5, 30, II. B. 1, b, and II. B. 3. b. infra): domestica cura te levatum volo, I wish to see you relieved, etc., Cic. Q. Fr. 3, 9, 3:

    nulla sedes quo concurrant qui rem publicam defensam velint,

    id. Att. 8, 3, 4:

    rex celatum voluerat (i. e. donum),

    id. Verr. 2, 4, 28, § 64:

    Hannibal non Capuam neglectam, neque desertos volebat socios,

    Liv. 25, 20, 5; 2, 15, 2; 2, 44, 3; 3, 21, 4; 22, 7, 4;

    26, 31, 6: contemptum hominis quem destructum volebat,

    Quint. 8, 3, 21:

    si te non emptam vellet, emendus erat,

    Ov. Am. 1, 8, 34 (so with velle redundant, v. II. A. 1. d., and II. A. 3. infra).—Both subjects denoting the same person:

    velle Pompeium se Caesari purgatum,

    Caes. B. C. 1, 8.— Esp., with pass. inf. impers.: alicui consultum velle, to take care for or advocate somebody's interests:

    liberis consultum volumus propter ipsos,

    Cic. Fin. 3, 17, 57:

    obliviscere illum aliquando adversario tuo voluisse consultum,

    id. Att. 16, 16 C, 10:

    quibus tribuni plebis nunc consultum repente volunt,

    Liv. 5, 5, 3; so id. 25, 25, 17:

    quamquam senatus subventum voluit heredibus,

    Dig. 36, 1, 1, § 4; so with dep. part., used passively:

    volo amori ejus obsecutum,

    Plaut. As. 1, 1, 63.—
    c.
    With predic. adj., without copula.
    (α).
    The subjects being different (mostly aliquem salvum velle):

    si me vivum vis, pater, Ignosce,

    if you wish me to live, Ter. Heaut. 5, 5, 7:

    ille, si me alienus adfinem volet, Tacebit,

    id. Phorm. 4, 1, 16:

    ut tu illam salvam magis velis quam ego,

    id. Hec. 2, 2, 17; 3, 5, 14:

    quoniam ex tota provincia soli sunt qui te salvum velint,

    Cic. Verr. 2, 4, 67, § 150:

    irent secum extemplo qui rempublicam salvam vellent,

    Liv. 22, 53, 7.—
    (β).
    Both subjects denoting the same person (virtually = object infinitive):

    in occulto jacebis quom te maxime clarum voles (= clarus esse voles),

    when you will most wish to be famous, Plaut. Trin. 3, 2, 38:

    volo me patris mei similem,

    I wish to be like my father, id. As. 1, 1, 54: ut iste qui se vult dicacem et mehercule est, Appius, who means to be witty, etc., Cic. Or. 2, 60, 246:

    qui vero se populares volunt,

    who mean to be popular, id. Off. 2, 22, 78:

    ut integrum se salvumque velit,

    id. Fin. 2, 11, 33:

    ut (omne animal) se et salvum in suo genere incolumeque vellet,

    id. ib. 4, 8, 19. —
    d.
    With an inf.-clause understood.
    (α).
    Velle, to wish: utinam hinc abierit in malam crucem! Ad. Ita nos velle aequom est (ita = eum abire, etc.), Plaut. Poen. 4, 1, 5:

    stulta es, soror, magis quam volo (i.e. te esse),

    id. Pers. 4, 4, 78; id. Trin. 1, 2, 8; 2, 4, 175; id. Stich. 1, 1, 13; id. Ps. 1, 5, 55:

    senatum non quod sentiret, sed quod ego vellem decernere,

    Cic. Mil. 5, 12:

    neque enim facile est ut irascatur cui tu velis judex (= cui tu eum irasci velis),

    id. Or. 2, 45, 190; cf. id. Sest. 38, 82.—
    (β).
    Referring to the will of superiors, etc.:

    deos credo voluisse, nam ni vellent, non fieret,

    Plaut. Aul. 4, 10, 46: jamne abeo? St. Volo (sc. te abire), so I will, id. Cas. 2, 8, 57; cf. id. Mil. 4, 6, 12; id. Merc. 2, 3, 33.—
    (γ).
    To mean, intend (v. B. 3.):

    acutum etiam illud est cum ex alterius oratione aliud atque ille vult (sc. te excipere),

    Cic. Or. 2, 67, 273.—
    (δ).
    To require, demand (v B. 7.):

    veremur quidem vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus,

    Liv. 39, 37, 17;

    and of things as subjects: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere),

    Hor. A. P. 71.—
    (ε).
    To be of opinion, will have (v. B. 8.):

    ergo ego, inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse rei publicae debeo,

    Cic. Prov. Cons. 8, 19:

    nam illi regi tolerabili, aut, si voltis, etiam amabili, Cyro,

    id. Rep. 1, 28, 44; id. Fin. 2, 27, 89; 3, 4, 12; id. Cael. 21, 53; Liv. 21, 10, 7; Quint. 2, 17, 41.—
    (ζ).
    With ellips. of predic. inf. (v. A. 2. b.): cras de reliquiis nos volo (i. e. cenare), it is my intention that we dine, etc., Plaut. Stich. 3, 2, 40:

    volo Varronem (i. e. hos libros habere),

    Cic. Att. 13, 25, 3.
    C.
    With ut, ne, or ut ne.
    1.
    With ut.
    a.
    To wish:

    volo ut quod jubebo facias,

    Plaut. Bacch. 4, 8, 65:

    quia enim id maxime volo ut illi istac confugiant,

    id. Most. 5, 1, 49:

    ut mihi aedes aliquas conducat volo,

    id. Merc. 3, 2, 17: hoc prius volo meam rem agere. Th. Quid id est? Ph. Ut mihi hanc despondeas, id. Curc. 5, 2, 71: quid vis, nisi ut maneat Phanium? Ter. Phorm. 2, 2, 8:

    velim ut tibi amicus sit,

    Cic. Att. 10, 16, 1:

    quare id quoque velim... ut sit qui utamur,

    id. ib. 11, 11, 2:

    maxime vellem, judices, ut P. Sulla... modestiae fructum aliquem percipere potuisset,

    id. Sull. 1, 1:

    equidem vellem uti pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 33, 2:

    his ut sit digna puella volo,

    Mart. 11, 27, 14.—Both subjects denoting the same person: volueram, inquit, ut quam plurimum tecum essem, Brut. ap. Cic. Att. 13, 38, 1.—
    b.
    It is the will of, to want, ordain (v. B. 2.):

    at ego deos credo voluisse ut apud te me in nervo enicem,

    Plaut. Aul. 4, 10, 17: numquid me vis? Le. Ut valeas, id. Cist. 1, 1, 120: numquid vis? Ps. Dormitum ut abeas, id. Ps. 2, 2, 70:

    volo ut mihi respondeas,

    Cic. Vatin. 6, 14; 7, 17; 7, 18; 9, 21;

    12, 29: nuntia Romanis, caelestes ita velle ut mea Roma caput orbis terrarum sit,

    Liv. 1, 16, 7.—
    c.
    To intend, it is the purpose, aim, etc., the two subjects being the same:

    id quaerunt, volunt haec ut infecta faciant,

    Plaut. Cas. 4, 4, 9.—
    d.
    With other verbs:

    quod peto et volo parentes meos ut commonstres mihi,

    Ter. Heaut. 5, 4, 4:

    quasi vero aut populus Romanus hoc voluerit, aut senatus tibi hoc mandaverit ut... privares,

    Cic. Verr. 2, 3, 19, § 48;

    with opto,

    id. Imp. Pomp. 16, 48;

    with laboro,

    Liv. 42, 14, 3;

    with aequum censere,

    id. 39, 19, 7.—
    2.
    With ne:

    at ne videas velim,

    Plaut. Rud. 4, 4, 23:

    quid nunc vis? ut opperiare hos sex dies saltem modo, ne illam vendas, neu me perdas, etc.,

    id. Ps. 1, 3, 102:

    credibile est hoc voluisse legumlatorem, ne auxilia liberorum innocentibus deessent,

    intended, Quint. 7, 1, 56.—
    3.
    With ut ne: quid nunc tibi vis? Mi. Ut quae te cupit, eam ne spernas, Plaut. Mil. 4, 2, 60.
    D.
    With subjunct. of dependent verb (mostly ante-class.; class. and freq. with velim and vellem; but in Cic. mostly epistolary and colloquial).
    1.
    To wish:

    ergo animum advortas volo,

    Plaut. Capt. 2, 3, 23; 2, 3, 28; 2, 3, 70:

    volo amet me patrem,

    id. As. 1, 1, 63 dub.:

    hoc volo agatis,

    id. Cist. 1, 1, 83:

    ducas volo hodie uxorem,

    Ter. And. 2, 3, 14:

    quid vis faciam?

    Plaut. Merc. 1, 2, 49; Ter. Eun. 5, 8, 24; Plaut. Mil. 2, 3, 64; 2, 3, 65; 2, 6, 65; 3, 3, 3; id. Ps. 4, 1, 17; 4, 7, 19; id. Cas. 2, 3, 56; id. Capt. 1, 2, 12; id. Poen. 3, 2, 16; id. Pers. 2, 4, 23; id. Rud. 5, 2, 45; 5, 3, 58; id. Stich. 5, 2, 21; Ter. Heaut. 4, 6, 14:

    volo etiam exquiras quam diligentissime poteris quid Lentulus agat?

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    Othonem vincas volo,

    id. ib. 13, 29, 2:

    eas litteras volo habeas,

    id. ib. 13, 32, 3:

    visne igitur videamus quidnam sit, etc.,

    id. Rep. 1, 10, 15: visne igitur descendatur ad Lirim? id. Fragm. ap. Macr. S. 6, 4:

    volo, inquis, sciat,

    Sen. Ben. 2, 10, 2.—
    2.
    To be of opinion that something should be, demand, require (v. B. 7.): volo enim se efferat in adulescentia fecunditas, I like to see, etc., Cic. Or. 2, 21, 88:

    volo hoc oratori contingat ut, etc.,

    id. Brut. 84, 290.—
    3.
    With subj.-clause understood:

    abi atque obsona, propera! sed lepide volo (i. e. obsones),

    Plaut. Cas. 2, 8, 55.
    E.
    With object nouns, etc.
    1.
    With acc. of a thing.
    a.
    With a noun, to want, wish for, like to have:

    voltisne olivas, aut pulmentum, aut capparim?

    Plaut. Curc. 1, 1, 90:

    animo male est: aquam velim,

    id. Am. 5, 1, 6:

    quia videt me suam amicitiam velle,

    id. Aul. 2, 3, 68; so,

    gratiam tuam,

    id. Curc. 2, 3, 52; 2, 3, 56:

    aquam,

    id. ib. 2, 3, 34:

    discidium,

    Ter. And. 4, 2, 14: nullam ego rem umquam in vita mea Volui quin tu in ea re mihi advorsatrix fueris, I never had any wish in my life, etc., id. Heaut. 5, 3, 5: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain, i. e. as a province, Cic. Att. 12, 7, 1:

    mihi frumento non opus est: nummos volo,

    I want the money, id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

    non poterat scilicet negare se velle pacem,

    id. Att. 15, 1 a, 3; cf. id. ib. 13, 32, 2 (v. II. C. 4. infra):

    si amplius obsidum (= plures obsides) vellet, dare pollicentur,

    Caes. B. G. 6, 9 fin.:

    pacem etiam qui vincere possunt, volunt,

    Liv. 7, 40, 18:

    ferunt (eum)... honestum finem voluisse,

    Tac. A. 6, 26:

    cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam,

    Flor. 1, 33 (2, 18), 12:

    mensae munera si voles secundae, Marcentes tibi porrigentur uvae,

    Mart. 5, 78, 11.—
    b.
    Neutr. adjj., denoting things, substantively used: utrum vis opta, dum licet. La. Neutrum volo, Plaut. Ps. 3, 6, 16:

    quorum isti neutrum volunt,

    acknowledge neither, Cic. Fat. 12, 28:

    voluimus quaedam, contendimus... Obtenta non sunt,

    we aspired to certain things, id. Balb. 27, 61:

    restat ut omnes unum velint,

    hold one opinion, id. Marcell. 10, 32:

    si plura velim,

    if I wished for more, Hor. C. 3, 16, 38:

    per quod probemus aliud legislatorem voluisse,

    that the law-giver intended something different, Quint. 7, 6, 8:

    ut putent, aliud quosdam dicere, aliud velle,

    that they say one thing and mean another, id. 9, 2, 85:

    utrum is qui scripsit... voluerit,

    which of the two was meant by the author, id. 7, 9, 15:

    ut nemo contra id quod vult dicit, ita potest melius aliquid velle quam dicit,

    mean better than he speaks, id. 9, 2, 89:

    quis enim pudor omnia velle?

    to desire every thing, Mart. 12, 94, 11.—
    c.
    With neutr. demonstr. expressed or understood, to want, intend, aim at, like, will:

    immo faenus: id primum volo,

    Plaut. Most. 3, 1, 64:

    proximum quod sit bono... id volo,

    id. Capt. 2, 2, 22:

    nisi ea quae tu vis volo,

    unless my purpose is the same as yours, id. Ep. 2, 2, 82:

    siquidem id sapere'st, velle te id quod non potest contingere,

    Ter. Heaut. 2, 3, 83:

    hoc (i. e. otium cum dignitate) qui volunt omnes optimates putantur,

    who aim at this, Cic. Sest. 45, 98:

    privatum oportet in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint,

    id. Off. 1, 34, 124:

    quid est sapientia? Semper idem velle atque idem nolle,

    Sen. Ep. 20, 5:

    pudebit eadem velle quae volueras puer,

    id. ib. 27, 2:

    nec volo quod cruciat, nec volo quod satiat,

    Mart. 1, 57, 4.—With demonstr. in place of inf.-clause:

    hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae (sc. poenas in me sumi),

    Verg. A. 2, 104:

    hoc velit Eurystheus, velit hoc germana Tonantis (sc. verum esse, Herculem, etc.),

    Ov. H. 9, 7; Hor. S. 2, 3, 88.—
    d.
    With neutr. of interrog. pron.: quid nunc vis? Am. Sceleste, at etiam quid velim, id tu me rogas? what do you want now? Plaut. Am. 4, 2, 5:

    eloquere quid velis,

    id. Cas. 2, 4, 2: heus tu! Si. Quid vis? id. Ps. 4, 7, 21; so Ter. Eun. 2, 1, 11; cf. Hor. S. 2, 3, 152:

    sed plane quid velit nescio,

    what his intentions are, Cic. Att. 15, 1 a, 5; id. de Or. 2, 20, 84:

    mittunt etiam ad dominos qui quaerant quid velint,

    to ask for their orders, id. Tusc. 2, 17, 41:

    quid? Si haec... ipsius amici judicarunt? Quid amplius vultis?

    what more do you require, will you have? id. Verr. 2, 3, 65, § 152:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    spectatur quid voluerit scriptor,

    we find out the author's intention, Quint. 7, 10, 1.—Sometimes quid vult = quid sibi vult (v. 4. b.), to mean, signify:

    capram illam suspicor jam invenisse... quid voluerit,

    what it signified, Plaut. Merc. 2, 1, 30:

    sed tamen intellego quid velit,

    Cic. Fin. 2, 31, 101:

    quid autem volunt ea di immortales significantes quae sine interpretibus non possimus intellegere? etc.,

    id. Div. 2, 25, 54.—Of things as subjects:

    hunc ensem mittit tibi... Et jubet ex merito scire quid iste velit,

    Ov. H. 11, 96.—
    e.
    With rel. pron.:

    quod volui, ut volui, impetravi... a Philocomasio,

    Plaut. Mil. 4, 5, 1:

    ut quod frons velit oculi sciant,

    that the eyes know what the forehead wants, id. Aul. 4, 1, 13:

    illi quae volo concedere,

    to yield to him my wishes, id. Cas. 2, 3, 49:

    si illud quod volumus dicitur,

    what we like, id. Truc. 1, 2, 95:

    multa eveniunt homini quae volt, quae nevolt,

    id. Trin. 2, 2, 84; id. Ep. 2, 2, 4:

    quamquam (litterae tuae) semper aliquid adferunt quod velim,

    Cic. Att. 11, 11, 1:

    quae vellem quaeque sentirem dicendi,

    id. Marcell. 1, 1:

    uti ea quae vellent impetrarent,

    Caes. B. G. 1, 31:

    satis animi ad id quod tam diu vellent,

    to carry out what they had desired so long, Liv. 4, 54, 5:

    sed quod volebant non... expediebant,

    their purpose, id. 24, 23, 9. —Idiomatically: quod volo = quod demonstrare volo, what I intend to prove:

    illud quod volumus expressum est, ut vaticinari furor vera soleat,

    Cic. Div. 1, 31, 67:

    bis sumpsit quod voluit,

    he has twice begged the question, id. ib. 2, 52, 107.—With indef. relations:

    cornucopia ubi inest quidquid volo,

    whatever I wish for, Plaut. Ps. 2, 3, 5:

    Caesar de Bruto solitus est dicere: magni refert hic quid velit, sed quidquid volt, valde volt,

    whatever he wills he wills strongly, Cic. Att. 14, 1, 2.—
    f.
    With indef. pronn.
    (α).
    Si quid vis, if you want any thing: illo praesente mecum agito si quid voles, [p. 2008] Plaut. Most. 5, 1, 72: Py. Adeat si quid volt. Pa. Si quid vis, adi, mulier, id. Mil. 4, 2, 47:

    eumque Alexander cum rogaret, si quid vellet, ut diceret,

    id. Or. 2, 66, 266; Caes. B. G. 1, 7 fin.
    (β).
    Nisi quid vis, unless you wish to give some order, to make some remark, etc.:

    ego eo ad forum nisi quid vis,

    Plaut. As. 1, 1, 94:

    nunc de ratione videamus, nisi quid vis ad haec,

    Cic. Tusc. 2, 18, 42.—
    (γ).
    Numquid vis or ecquid vis? have you any orders to give? a formula used by inferiors before leaving their superiors; cf. Don. ad Ter. Ad. 2, 2, 39:

    visunt, quid agam, ecquid velim,

    Plaut. Mil. 3, 1, 113:

    numquid vis aliud?

    Ter. Eun. 1, 2, 111; 1, 2, 106; id. Ad. 2, 2, 39; 3, 3, 78; id. Hec. 2, 2, 30:

    numquid vellem rogavit,

    Cic. Att. 6, 3, 6:

    frequentia rogantium num quid vellet,

    Liv. 6, 34, 7:

    rogavit num quid in Sardiniam vellet. Te puto saepe habere qui num quid Romam velis quaerant,

    Cic. Q. Fr. 2, 2, 1.—
    2.
    With acc. of the person: aliquem velle.
    (α).
    To want somebody, i. e. in order to see him, to speak with him (ante-class. and colloq.):

    Demenaetum volebam,

    I wanted, wished to see, Demenoetus, Plaut. As. 2, 3, 12:

    bona femina et malus masculus volunt te,

    id. Cist. 4, 2, 40:

    solus te solum volo,

    id. Capt. 3, 4, 70:

    quia non est intus quem ego volo,

    id. Mil. 4, 6, 40:

    hae oves volunt vos,

    id. Bacch. 5, 2, 24:

    quis me volt? Perii, pater est,

    Ter. And. 5, 3, 1:

    centuriones trium cohortium me velle postridie,

    Cic. Att. 10, 16, 4.—With paucis verbis or paucis, for a few words ( moments):

    volo te verbis pauculis,

    Plaut. Ep. 3, 4, 28:

    sed paucis verbis te volo, Palaestrio,

    id. Mil. 2, 4, 22:

    Sosia, Adesdum, paucis te volo,

    Ter. And. 1, 1, 2.—
    (β).
    To love, like somebody, to be fond of somebody (anteclass. and poet.):

    hanc volo (= amo),

    Plaut. As. 5, 1, 18:

    sine me amare unum Argyrippum... quem volo,

    id. ib. 3, 2, 38:

    quom quae te volt, eamdem tu vis,

    id. Mil. 4, 2, 80:

    aut quae (vitia) corpori' sunt ejus siquam petis ac vis,

    Lucr. 4, 1152:

    quam volui nota fit arte mea,

    Ov. Am. 1, 10, 60: nolo virum, facili redimit qui sanguine famam: hunc volo, laudari qui sine morte potest, I like the one who, etc., Mart. 1, 8, 6.—
    (γ).
    To wish to have:

    roga, velitne an non uxorem,

    whether he wishes to have his wife or not, Ter. Hec. 4, 1, 43:

    ut sapiens velit gerere rem publicam, atque... uxorem adjungere, et velle ex ea liberos (anacoluth.),

    Cic. Fin. 3, 20, 68.—

    With two accusatives: (narrato) illam te amare et velle uxorem,

    that you wish to have her as your wife, Ter. Heaut. 4, 3, 25; cf. id. Phorm. 1, 2, 65.—
    3.
    With two accusatives, of the person and the thing: aliquem aliquid velle, to want something of somebody (cf.: aliquem aliquid rogare; mostly ante-class.;

    not in Cic.): numquid me vis?

    Plaut. Cist. 1, 1, 120:

    face certiorem me quid meus vir me velit,

    id. Cas. 2, 6, 1:

    num quidpiam me vis aliud?

    id. Truc. 2, 4, 81:

    nunc verba in pauca conferam quid te velim,

    id. As. 1, 1, 74:

    narrabit ultro quid sese velis,

    id. Ps. 2, 4, 60:

    quid me voluisti?

    id. Mil. 4, 2, 35:

    numquid aliud me vis?

    Ter. Phorm. 1, 2, 101:

    quin tu uno verbo dic quid est quod me velis,

    id. And. 1, 1, 18; Plaut. Capt. 3, 4, 85; id. Cist. 2, 3, 49; id. As. 2, 3, 12; id. Merc. 5, 2, 27; id. Pers. 4, 6, 11; Ter. Heaut. 4, 8, 31; id. Phorm. 2, 4, 18; id. Eun. 2, 3, 47; id. Hec. 3, 4, 15:

    si quid ille se velit, illum ad se venire oportere,

    Caes. B. G. 1, 34:

    cum mirabundus quidnam (Taurea) sese vellet, resedisset Flaccus, Me quoque, inquit, etc.,

    Liv. 26, 15, 11; also, I want to speak with somebody (v. 2. a. a):

    paucis, Euclio, est quod te volo,

    Plaut. Aul. 2, 2, 22:

    est quod te volo secreto,

    id. Bacch. 5, 2, 33.—
    4.
    With acc. of thing and dat. of the person: aliquid alicui velle, to wish something to somebody (= cupio aliquid alicui; v. cupio;

    rare): quamquam vobis volo quae voltis, mulieres,

    Plaut. Rud. 4, 4, 1:

    si ex me illa liberos vellet sibi,

    Ter. Hec. 4, 4, 33:

    praesidium velle se senectuti suae,

    id. ib. 1, 2, 44:

    nihil est mali quod illa non initio filio voluerit, optaverit,

    Cic. Clu. 66, 188:

    rem Romanam huc provectam ut externis quoque gentibus quietem velit,

    Tac. A. 12, 11:

    cui ego omnia meritissimo volo et debeo,

    to whom I give and owe my best wishes, Quint. 9, 2, 35.—Esp., in the phrase quid vis (vult) with reflex. dat. of interest, lit. what do you want for yourself?
    a.
    Quid tibi vis = quid vis, the dat. being redundant (rare):

    quid aliud tibi vis?

    what else do you want? Ter. Heaut. 2, 3, 90.—With quisque:

    haud ita vitam agerent ut nunc plerumque videmus Quid sibi quisque velit nescire,

    be ignorant as to their own aims and purposes, Lucr. 3, 1058.—
    b.
    What do you mean? what do you drive at? what is your scope, object, drift (rare in post-Aug. writers; Don. ad Ter. Eun. prol. 45, declares it an archaism).
    (α).
    In 1 st pers. (rare):

    nunc quid processerim huc, et quid mihi voluerim dicam,

    and what I meant thereby, what was the purpose of my coming, Plaut. As. prol. 6:

    quid mihi volui? quid mihi nunc prodest bona voluntas?

    Sen. Ben. 4, 21, 6.—
    (β).
    In 2 d pers.:

    quid nunc tibi vis, mulier, memora,

    what is the drift of your talk? Plaut. Mil. 4, 2, 60: sed quid nunc tibi vis? what do you want to come at (i.e. by your preamble)? id. Poen. 1, 1, 24: quid tu tibi vis? Ego non tangam meam? what do you mean? i. e. what is your purpose? Ter. Eun. 4, 7, 28:

    quid tibi vis? quid cum illa rei tibi est?

    id. ib. 4, 7, 34:

    quid est quod sic gestis? quid sibi hic vestitus quaerit? Quid est quod laetus sis? quid tibi vis?

    what do you mean by all this? id. ib. 3, 5, 11:

    quid est, inepta? quid vis tibi? quid rides?

    id. ib. 5, 6, 6:

    quid vis tibi? Quid quaeris?

    id. Heaut. 1, 1, 9: Ph. Fabulae! Ch. Quid vis tibi? id. Phorm. 5, 8, 53:

    roganti ut se in Asiam praefectum duceret, Quid tibi vis, inquit, insane,

    Cic. Or. 2, 67, 269; so in 2 d pers. plur.:

    pro deum fidem, quid vobis vultis?

    Liv. 3, 67, 7.—
    (γ).
    In 3 d pers.:

    quid igitur sibi volt pater? cur simulat?

    Ter. And. 2, 3, 1:

    quid hic volt veterator sibi?

    id. ib. 2, 6, 26:

    proinde desinant aliquando me isdem inflare verbis: quid sibi iste vult?... Cur ornat eum a quo desertus est?

    Cic. Dom. 11, 29:

    quid sibi vellet (Caesar)? cur in suas possessiones veniret?

    Caes. B. G. 1, 44 med.:

    conicere in eum oculos, mirantes quid sibi vellet (i. e. by courting the plebeians),

    Liv. 3, 35, 5:

    qui quaererent quid sibi vellent qui armati Aventinum obsedissent,

    id. 3, 50, 15:

    quid sibi voluit providentia quae Aridaeum regno imposuit?

    Sen. Ben. 4, 31, 1: volt, non volt dare Galla mihi, nec dicere possum quod volt et non volt, quid sibi Galla velit, Mart: 3, 90, 2.—
    (δ).
    Transf. of things as subjects, what means, what signifies? quid volt sibi, Syre, haec oratio? Ter. Heaut. 4, 1, 2:

    ut pernoscatis quid sibi Eunuchus velit,

    id. Eun. prol. 45:

    quid ergo illae sibi statuae equestres inauratae volunt?

    Cic. Verr. 2, 2, 61, § 150:

    quid haec sibi horum civium Romanorum dona voluerunt?

    id. ib. 2, 3, 80, §

    186: avaritia senilis quid sibi velit, non intellego,

    what is the meaning of the phrase, id. Sen. 18, 66:

    quid ergo illa sibi vult pars altera orationis qua Romanos a me cultos ait?

    Liv. 40, 12, 14:

    tacitae quid vult sibi noctis imago?

    Ov. M. 9, 473.—
    5.
    Bene or male alicui velle, to wish one well or ill, to like or dislike one (ante-class. and poet.): Ph. Bene volt tibi. St. Nequam est illud verbum bene volt, nisi qui bene facit, Plaut. Trin. 2, 4, 37 sq.:

    jam diu ego huic bene et hic mihi volumus,

    id. Ps. 1, 3, 4:

    ut tibi, dum vivam, bene velim plus quam mihi,

    id. Cas. 2, 8, 30:

    egone illi ut non bene vellem?

    id. Truc. 2, 4, 90; cf. id. ib. 2, 4, 95; id. Merc. 2, 1, 21; id. Ps. 4, 3, 7; id. Poen. 3, 3, 9:

    nisi quod tibi bene ex animo volo,

    Ter. Heaut. 5, 2, 6:

    quo tibi male volt maleque faciet,

    Plaut. Pers. 5, 2, 44:

    atque isti etiam parum male volo,

    id. Truc. 5, 7; cf. id. As. 5, 1, 13:

    utinam sic sient qui mihi male volunt,

    Ter. Eun. 4, 3, 13:

    non sibi male vult,

    he does not dislike himself, Petr. 38; so, melius or optime alicui velle, to like one better or best:

    nec est quisquam mihi aeque melius quoi vellem,

    Plaut. Capt. 3, 5, 42; id. Merc. 5, 2, 57:

    illi ego ex omnibus optime volo,

    id. Most. 1, 4, 24.—And bene velle = velle: bene volueris in precatione augurali Messalla augur ait, significare volueris, Fest. s. v. bene sponsis, p. 351.—
    6.
    With abl.: alicujus causa velle, to like one for his own sake, i. e. personally, a Ciceronian phrase, probably inst. of omnia alicujus causa velle; lit. to wish every thing (i.e. good) in somebody's behalf.
    (α).
    With omnia expressed: etsi mihi videor intellexisse cum tecum de re M. Annaeii locutus sum, te ipsius causa vehementer omnia velle, tamen, etc.... ut non dubitem quin magnus cumulus accedat commenda tionis meae, Cic. Fam. 13, 55, 1:

    repente coepit dicere, se omnia Verris causa velle,

    that he had the most friendly disposition towards Verres, id. Verr. 2, 2, 26, § 64:

    accedit eo quod Varro magnopere ejus causa vult omnia,

    id. Fam. 13, 22, 1.—
    (β).
    Without omnia:

    per eos qui nostra causa volunt, valentque apud illum,

    Cic. Att. 11, 8, 1:

    sed et Phameae causa volebam,

    id. ib. 13, 49, 1:

    etsi te ipsius Attici causa velle intellexeram,

    id. ib. 16, 16, A, 6:

    valde enim ejus causa volo,

    id. Fam. 16, 17, 2 fin.:

    illud non perficis quo minus tua causa velim,

    id. ib. 3, 7, 6;

    12, 7, 1: si me velle tua causa putas,

    id. ib. 7, 17, 2:

    regis causa si qui sunt qui velint,

    id. ib. 1, 1, 1:

    credo tua causa velle Lentulum,

    id. Q. Fr. 1, 4, 5; id. Div. in Caecil. 6, 21; cf. id. Imp. Pomp. (v. C. 1. b. supra), where the phrase has its literal meaning; cf. also: alicujus causa (omnia) cupere; v. cupio.—
    7.
    With acc. and subjunct. per ecthesin (ante-class.): nunc ego illum meum virum veniat velim (by mixture of constructions: meum virum velim; and:

    meus vir veniat velim),

    Plaut. Cas. 3, 2, 29:

    nunc ego Simonidem mi obviam veniat velim,

    id. Ps. 4, 5, 10:

    nimis hercle ego illum corvum ad me veniat velim,

    id. Aul. 4, 6, 4:

    saltem aliquem velim qui mihi ex his locis viam monstret,

    id. Rud. 1, 3, 35:

    patrem atque matrem viverent vellem tibi,

    id. Poen. 5, 2, 106; cf. id. Merc. 2, 1, 30 (v. E. 1. d. supra).
    F.
    Velle used absolutely, variously rendered to will, have a will, wish, consent, assent:

    quod vos, malum... me sic ludificamini? Nolo volo, volo nolo rursum,

    I nill I will, I will I nill again, Ter. Phorm. 5, 8, 57: novi ingenium mulierum: Nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro, they will not where you will, etc., id. Eun. 4, 7, 43:

    quis est cui velle non liceat?

    who is not free to wish? Cic. Att. 7, 11. 2:

    in magnis et voluisse sat est,

    Prop. 2, 10 (3, 1), 6:

    tarde velle nolentis est,

    slow ness in consenting betrays the desire to refuse, Sen. Ben. 2, 5, 4:

    quae (animalia) nullam injuriam nobis faciunt, quia velle non possunt, id. Ira, 2, 26, 4: ejus est nolle qui potest velle,

    the power to assent implies the power to dissent, Dig. 50, 17, 3.—So velle substantively:

    sed ego hoc ipsum velle miserius duco quam in crucem tolli,

    that very wishing, Cic. Att. 7, 11, 2: inest enim velle in carendo, the word carere implies the notion of a wish, id. Tusc. 1, 36, 88:

    velle ac posse in aequo positum erat,

    his will and power were balanced, Val. Max. 6, 9, ext. 5:

    velle tuum nolo, Didyme, nolle volo,

    Mart. 5, 83, 2:

    velle suum cuique est,

    each has his own likings, Pers. 5, 53.
    II.
    In partic.
    A.
    Redundant, when the will to do is identified with the act itself.
    1.
    In imperative sentences.
    a.
    In independent sentences introduced by noli velle, where noli has lost the idea of volition:

    nolite, judices, hunc velle maturius exstingui vulnere vestro quam suo fato,

    do not resolve, Cic. Cael. 32, 79:

    nolite igitur id velle quod fieri non potest,

    id. Phil. 7, 8, 25: qui timor bonis omnibus injectus sit... nolite a me commoneri velle, do not wish, expect, to be reminded by me, etc., id. Mur. 25, 50: nolite hunc illi acerbum nuntium velle perferri, let it not be your decision that, etc., id. Balb. 28, 64: cujus auspicia pro vobis experti nolite adversus vos velle experiri, do not desire, etc., Liv. 7, 40, 16:

    noli adversum eos me velle ducere, etc.,

    Nep. Att. 4, 2.—
    b.
    Ne velis or ne velit fecisse = ne feceris, or ne facito (v. I. A. 3. a. supra).—So ne velis with pres. inf.:

    neve, revertendi liber, abesse velis (= neve abfueris),

    Ov. H. 1, 80.—
    c.
    In affirmative imperative sentences (velim esse = esto;

    rare): tu tantum fida sorori Esse velis (= fida esto or sis),

    Ov. M. 2, 745; and in 3 d pers.:

    di procul a cunctis... Hujus notitiam gentis habere velint (= habeant),

    id. P. 1, 7, 8:

    credere modo qui discet velit (= credat qui discet),

    Quint. 8, prooem. 12. —
    d.
    In clauses dependent on verbs of commanding and wishing:

    aut quia significant divam praedicere ut armis Ac virtute velint patriam defendere terram (= ut defendant),

    Lucr. 2, 641: precor quaesoque ne ante oculos patris facere et pati omnia infanda velis (= facias et patiaris). Liv. 23, 9, 2:

    monentes ne experiri vellet imperium cujus vis, etc.,

    id. 2, 59, 4; 39, 13, 2:

    et mea... opto Vulnera qui fecit facta levare velit,

    Ov. Tr. 5, 2, 18: nos contra (oravimus) [p. 2009]... ne vertere secum Cuncta pater fatoque urguenti incumbere vellet, Verg. A. 2, 653. —With pass. perf. inf. (v. I. B. 9. b. b):

    legati Sullam orant ut filii innocentis fortunas conservatas velit (virtually = fortunas conservet),

    Cic. Rosc. Am. 9, 25:

    a te peto ut utilitatem sociorum per te quam maxime defensam et auctam velis (= defendas et augeas),

    id. Fam. 13, 9, 3.—So after utinam or ut:

    utinam illi qui prius eum viderint me apud eum velint adjutum tantum quantum ego vellem si quid possem (= utinam illi me adjuvent quantum ego adjuvarem, etc.),

    id. Att. 11, 7, 7:

    cautius ut saevo velles te credere Marti (= utinam te credidisses),

    Verg. A. 11, 153:

    edictum praemittit ad quam diem magistratus... sibi esse praesto Cordubae vellet (= sibi praesto essent),

    Caes. B. C. 1, 19 (cf. also I. B. 9. b. b, and I. B. 2. fin. supra).—
    2.
    In conditional clauses, si facere velim = si faciam, often rendered by the potential or future auxiliaries would or will:

    non tu scis, Bacchae bacchanti si velis advorsarier, ex insana insaniorem facies? (= si advorseris),

    Plaut. Am. 2, 2, 80:

    si meum Imperium exsequi voluisset, interemptam oportuit (= si executus esset),

    Ter. Heaut. 4, 1, 22:

    si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est (= si id confitear),

    if I would acknowledge, Cic. Verr. 2, 2, 18, § 45:

    si quis velit ita dicere... nihil dicat (= si quis dicat),

    id. Fat. 14, 32:

    dies deficiat si velim numerare, etc.,

    id. N. D. 3, 32, 81;

    so,

    id. Tusc. 5, 35, 102; id. Verr. 2, 2, 21, § 52:

    qua in sententia si constare voluissent, suam auctoritatem... recuperassent,

    id. Fam. 1, 9, 14; id. Verr. 2, 1, 11, § 31; id. Lael. 20, 75:

    conicere potestis, si recordari volueritis quanta, etc.,

    if you will remember, id. Verr. 2, 4, 58, § 129; so id. Or. 1, 44, 197; id. Brut. 1, 2, 5:

    quod si audire voletis externa, maximas res publicas ab adulescentibus labefactatas reperietis,

    id. Sen. 6, 20; so id. Or. 1, 60, 256; 2, 23, 95:

    ejus me compotem voti vos facere potestis, si meminisse vultis, non vos in Samnio, etc.,

    Liv. 7, 40, 5; 23, 13, 6; 23, 15, 4: cum olera Diogeni lavanti Aristippus dixisset: si Dionysium adulare velles, ista non esses;

    Imo, inquit, si tu ista esse velles, non adulares Dionysium,

    Val. Max. 4, 3, ext. 4:

    ut si his (legibus) perpetuo uti voluissent, sempiternum habituri fuerint imperium,

    id. 5, 3, ext. 3:

    quid enim si mirari velit, non in silvestribus dumis poma pendere,

    Sen. Ira, 2, 10, 6; cf. Curt. 5, 1, 1; 3, 5, 6; Ov. H. 17 (18), 43.—With perf. inf. pass.:

    nisi ea (opera) certi auctores monumentis suis testata esse voluissent,

    Val. Max. 3, 2, 24.—
    3.
    In declarative sentences.
    a.
    Volo in 1 st pers. with perf. pass. inf. or part. (volo oratum esse or oratum = oro; v. I. B. 9. b. a and b):

    vos omnes opere magno esse oratos volo benigne ut operam detis, etc.,

    Plaut. Cas. prol. 21:

    justam rem et facilem esse oratam a vobis volo,

    id. Am. prol. 33:

    illud tamen te esse admonitum volo, etc.,

    Cic. Cael. 3, 8:

    sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,

    Plaut. Capt. prol. 53:

    illud te, Tulli, monitum velim etc.,

    Liv. 1, 23, 8:

    quamobrem omnes eos oratos volo Ne, etc.,

    Ter. Heaut. prol. 26; so, factum volo = faciam: serva tibi sodalem, et mihi filium. Mne. Factum volo, I will, Plaut. Bacch. 3, 3, 91: pariter nunc opera me adjuves ac, etc. Nau. Factum volo, Ter. Phorm. 5, 3, 4; so Plaut. Pers. 2, 5, 10.—In 3 d pers.:

    esse salutatum vult te mea littera primum,

    Ov. P. 2, 7, 1.—
    b.
    With pres. inf.:

    propterea te vocari ad cenam volo (= voco te),

    Plaut. Capt. 1, 2, 72:

    sed nunc rogare hoc ego vicissim te volo: quid fuit, etc. (= nunc te rogo),

    id. Trin. 1, 2, 136.—
    c.
    With perf. act. inf.:

    pace tua dixisse velim (= pace tua dixerim),

    Ov. P. 3, 1, 9.—
    d.
    In other connections, when the will or purpose is made more prominent than the action:

    eorum alter, qui Antiochus vocatur, iter per Siciliam facere voluit (= fecit),

    Cic. Verr. 2, 4, 27, § 61:

    si suscipere eam (religionem) nolletis, tamen in eo qui violasset sancire vos velle oporteret (= sancire vos oporteret),

    id. ib. 2, 4, 51, §

    114: ut insequentibus diebus nemo eorum forum aut publicum adspicere vellet (= adspiceret),

    Liv. 9, 7, 11:

    talentis mille percussorem in me emere voluisti (= emisti),

    Curt. 3, 5, 6: quin etiam senatus gratias ei agentem quod redire voluisset ante portas eduxit (= quod redisset), Val. Max. 3, 4, 4:

    utri prius gratulemur, qui hoc dicere voluit, an cui audire contigit? (= qui hoc dixit),

    id. 4, 7, ext. 2:

    sic tua non paucae carpere facta volent (= carpent),

    Ov. P. 3, 1, 64.
    B.
    Velim, as potential subjunctive (mostly in 1 st pers. sing., as subjunctive of modest statement), = volo, I wish, I should like.
    1.
    With verb in the second person.
    a.
    With pres. subj., so most frequently in Cic.
    (α).
    As a modest imperative of the dependent verb: velim facias = fac, I wish you would do it, please do it:

    ego quae in rem tuam sint, ea velim facias,

    Ter. Phorm. 2, 4, 9:

    eas (litteras) in eundem fasciculum velim addas,

    Cic. Att. 12, 53:

    eum salvere jubeas velim,

    id. ib. 7, 7, 7:

    velim me facias certiorem, etc.,

    id. ib. 1, 19, 9:

    tu velim saepe ad nos scribas,

    id. ib. 1, 12, 4:

    velim mihi ignoscas,

    id. Fam. 13, 75, 1:

    tu velim animum a me parumper avertas,

    id. Lael. 1, 5; cf. id. Att. 1, 11, 3; 7, 3, 11; 8, 12, 5; id. Fam. 15, 3, 2 et saep.:

    haec pro causa mea dicta accipiatis velim,

    Liv. 42, 34, 13: velim, inquit, hoc mihi probes, Aug. ap. Suet. Aug. 51:

    Musa velim memores, etc.,

    Hor. S. 1, 5, 53.—
    (β).
    Expressing a wish without a command (v. vellem):

    vera dicas velim,

    I wish you told the truth, Plaut. Cas. 2, 3, 18:

    quam velim Bruto persuadeas ut Asturae sit,

    Cic. Att. 14, 15, 4:

    ipse velim poenas experiare meas,

    Ov. Tr. 3, 11, 74;

    so in asseverations: ita velim me promerentem ames, dum vivas, mi pater, ut... id mihi vehementer dolet,

    Ter. Ad. 4, 5, 47.—
    b.
    With infinitive clause.
    (α).
    With the force of a modest imperative:

    sed qui istuc credam ita esse, mihi dici velim (i. e. a te),

    Ter. Phorm. 5, 6, 15:

    extremum illud est quod mihi abs te responderi velim,

    Cic. Vat. 17, 41 (may be a dependent subjunctive):

    itaque vos ego, milites, non eo solum animo.... pugnare velim, etc.,

    Liv. 21, 41, 10.—
    (β).
    As a mere wish:

    velim te arbitrari, frater, etc.,

    Plaut. Aul. 2, 1, 1:

    primum te arbitrari id quod res est velim,

    Ter. Eun. 5, 5, 9.—With perf. act.:

    hanc te quoque ad ceteras tuas eximias virtutes, Masinissa, adjecisse velim,

    Liv. 30, 14, 6.—With perf. pass., Liv. 1, 23, 8 (v. II. A. 3. a. supra).—
    c.
    With ut (rare):

    de tuis velim ut eo sis animo, quo debes esse,

    Cic. Fam. 4, 14, 4. —
    d.
    With ne (rare), Plaut. Rud. 4, 4, 23 (v. I. C. 2. supra).—
    2.
    With dependent verb in the third person, expressing a wish.
    a.
    With pres. subj.:

    ita se defatigent velim Ut, etc.,

    Ter. Ad. 4, 1, 3:

    de Cicerone quae mihi scribis, jucunda mihi sunt: velim sint prospera,

    Cic. Att. 14, 11, 2:

    velim seu Himilco, seu Mago respondeat,

    Liv. 23, 12, 15:

    sint haec vera velim,

    Verg. Cir. 306:

    nulla me velim syllaba effugiat,

    Quint. 11, 2, 45.—With final clause:

    tu velim mihi ad urbem praesto sis, ut tuis consiliis utar,

    Cic. Att. 9, 16, 3; cf. id. ib. 11, 11, 2 (v. I. C. 2. supra).—With ellips. of pres. subj.:

    velim mehercule Asturae Brutus (i. e. sit),

    Cic. Att. 14, 11, 1.—
    b.
    With perf. subj. (a wish referring to the past):

    nimis velim improbissumo homini malas edentaverint,

    Plaut. Rud. 3, 2, 48.—
    c.
    With inf.-clause:

    ne ego nunc mihi modium mille esse argenti velim!

    Plaut. Stich. 4, 2, 9: di me perdant! Me. Quodcunque optes, velim tibi contingere, id. Cist. 2, 1, 30:

    velim eum tibi placere quam maxime,

    Cic. Brut. 71, 249: idque primum ita esse velim;

    deinde etiam, si non sit, mihi persuaderi tamen velim,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    quod faxitis, deos velim fortunare,

    Liv. 6, 41, 12.—With perf. pass. inf. (v. I. B. 9. b. b, supra):

    edepol te hodie lapide percussum velim,

    Plaut. Stich. 4, 2, 33:

    moribus praefectum mulierum hunc factum velim,

    id. Aul. 3, 5, 30.—With inf.-clause understood:

    nimium plus quam velim nostrorum ingenia sunt mobilia,

    Liv. 2, 37, 4.—
    3.
    With verb in the first person.
    a.
    With inf. pres. (so most freq.):

    atque hoc velim probare omnibus, etc.,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47:

    velim scire ecquid de te recordere,

    id. Tusc. 1, 6, 13:

    quare te, ut polliceris, videre plane velim,

    id. Att. 11, 9, 3:

    nec vero velim... a calce ad carceres revocari,

    id. Sen. 23, 83:

    sed multitudo ea quid animorum... habeat scire velim,

    Liv. 23, 12, 7:

    interrogare tamen velim, an Isocrates Attice dixerit,

    Quint. 12, 10, 22.—With perf. inf. act., Ov. P. 3, 1, 9 (v. II. A. 3. c.).—
    b.
    With acc. and inf.:

    quod velis, modo id velim me scire,

    Plaut. Cas. 2, 4, 8.—So with perf. pass. inf.:

    ego praeterquam quod nihil haustum ex vano velim, Fabium... potissimum auctorem habui,

    Liv. 22, 7, 4.—
    c.
    With subj. pres.:

    eo velim tam facili uti possim et tam bono in me quam Curione,

    Cic. Att. 10, 8, 10 B. and K. ex conj. Mull. (Lachm., Hoffm. posse; al. possem).—
    4.
    Velim in the principal sentence of conditional clauses, I would, I should be willing:

    aetatem velim servire, Libanum ut (= si) conveniam modo,

    Plaut. As. 2, 2, 8:

    velim, si fieri possit,

    id. Truc. 2, 4, 12:

    si quid tibi compendi facere possim, factum edepol velim (redundant),

    id. ib. 2, 4, 26:

    si possim, velim,

    id. Stich. 4, 2, 9:

    nec velim (imitari orationes Thucydidis) si possim,

    Cic. Brut. 83, 287:

    si liceat, nulli cognitus esse velim,

    Ov. Tr. 5, 12, 42.—
    5.
    The other persons of velim in potential use (rare).
    a.
    Velis.
    (α).
    Imperatively = cupito:

    quoniam non potest fieri quod vis, Id velis quod possit,

    Ter. And. 2, 1, 6:

    atque aliquos tamen esse velis tibi, alumna, penates,

    Verg. Cir. 331.—
    (β).
    Declaratively with indef. subj.: quom inopia'st, cupias; quando ejus copia'st, tum non velis, then you (i.e. people, they) do not want it, Plaut. Trin. 3, 2, 45.—
    (γ).
    Redundant, as a form of the imperative of the dependent verb, Ov. Am. 1, 4, 38 (v. I. A. 3. a. b); id. H. 1, 80 (v. II. A. 1. b.); id. M. 2, 746 (v. II. A. 1. c.).—
    b.
    Velit.
    (α).
    Modestly for vult:

    te super aetherias licentius auras Haud pater ille velit, etc.,

    Verg. A. 7, 558: nemo enim minui velit id in quo maximus fuit, would like that to be diminished in which, etc., Quint. 12, 11, 6; cf. Verg. A. 2, 104, and Ov. H. 9, 7 (v. I. E. 1. c. supra).— So, poet., instead of vellet with perf. inf.:

    ut fiat, quid non illa dedisse velit?

    Ov. Am. 2, 17, 30.—
    (β).
    = imperative of third person:

    arma velit, poscatque simul rapiatque juventus,

    Verg. A. 7, 340.—Redundantly, giving to the dependent verb the force of an imperative, Quint. 8, prooem. 12 (v. II. A. 1. c. supra; v. also I. A. 3. a. supra).—
    c.
    Velimus.
    (α).
    In the optative sense of velim:

    sed scire velimus quod tibi nomen siet,

    Plaut. Pers. 4, 6, 18.—
    (β).
    With imperative sense (= let us, we should, etc.), Quint. 6, 3, 28 (v. I. A. 2. d. supra).—
    d.
    Velitis = velim velitis (i. e. jubeatis, jubete):

    novos consules ita cum Samnite gerere bellum velitis ut omnia ante nos bella gesta sunt,

    Liv. 9, 8, 10.—So especially in velitis jubeatis, a formula in submitting a law to the votes of the people in the comitia centuriata or tributa, let it be resolved and ordered by you:

    rogatus in haec verba populus: velitis jubeatisne haec sic fieri, si respublica populi Romani Quiritium, etc.,

    Liv. 22, 10, 2:

    velitis jubeatis, Quirites... uti de ea re Ser. Sulpicius praetor urbanus ad senatum referat, etc.,

    id. 38, 54, 3.—And parodied by Cic.:

    velitis jubeatis ut quod Cicero versum fecerit,

    Cic. Pis. 29, 72.—So in oblique discourse, vellent juberent:

    rogationem promulgavit, vellent juberent Philippo... bellum indici,

    Liv. 31, 6, 1:

    vellent juberentne se regnare,

    id. 1, 46, 1; cf.

    in the resolution of the people: plebis sic jussit: quod senatus... censeat, id volumus jubemusque,

    id. 26, 33, 14.—
    e.
    Velint, optative and redundant, Cic. Att. 11, 7, 7 (v. II. A. 1. d.); Ov. P. 1, 7, 8 (v. II. A. 1. c.).
    C.
    Vellem, as potential subjunctive, I wish, should like, should have liked, representing the wish as contrary to fact, while velim refers to a wish which may be realized:

    de Menedemo vellem verum fuisset, de regina velim verum sit,

    Cic. Att. 15, 4, 4. It is not used with imperative force; cf.:

    quod scribis, putare te... vellem scriberes, cur ita putares... tu tamen velim scribas,

    Cic. Att. 11, 24, 5.—Often quam vellem, how I wish, i. e. I wish very much; and in the same sense: nimium vellem, v. infra.
    1.
    With verb in first person.
    a.
    With inf. pres., I wish, would like, referring to present or future actions:

    videre equidem vos vellem, cum huic aurum darem,

    Plaut. Poen. 3, 3, 68:

    vellem equidem idem posse gloriari quod Cyrus,

    Cic. Sen. 10, 32:

    vellem equidem vobis placere, Quirites, sed, etc.,

    Liv. 3, 68, 9:

    quam fieri vellem meus libellus!

    Mart. 8, 72, 9.—With cuperem and optarem:

    nunc ego Triptolemi cuperem conscendere currus... Nunc ego Medeae vellem frenare dracones... Nunc ego jactandas optarem sumere pennas, etc.,

    Ov. Tr. 3, 8, 1 sqq.— [p. 2010] Rarely, I should have liked:

    tum equidem istuc os tuum inpudens videre nimium vellem!

    Ter. Eun. 3, 5, 49.—And in conditional sense:

    maerorem minui: dolorem nec potui, nec, si possem, vellem (i. e. minuere),

    Cic. Att. 12, 28, 2:

    certe ego, si sineres, titulum tibi reddere vellem,

    Ov. Tr. 4, 5, 13:

    sic nec amari quidem vellem (i. e. if I were in his place),

    Sen. Ira, 1, 20, 4.—
    b.
    With perf. inf., I wish I had:

    abiit, vah! Rogasse vellem,

    I wish I had asked him, Ter. Heaut. 5, 2, 25:

    maxime vellem semper tecum fuisse,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5:

    quam vellem petisse ab eo quod audio Philippum impetrasse,

    id. ib. 10, 4, 10:

    non equidem vellem, quoniam nocitura fuerunt, Pieridum sacris imposuisse manum,

    Ov. Tr. 4, 1, 27:

    ante equidem summa de re statuisse, Latini, Et vellem, et fuerat melius,

    Verg. A. 11, 303. —
    c.
    With inf.-clause, the predicate being a perf. part. (v. I. B. 9. b. b, supra):

    virum me natam vellem,

    would I had been born a man! Ter. Phorm. 5, 3, 9.—
    d.
    With subj. imperf. (rare):

    quam vellem, Panaetium nostrum nobiscum haberemus,

    Cic. Rep. 1, 10, 15.—
    2.
    The subject of the dependent verb in the second person.
    a.
    With subj. imperf. (the regular construction):

    hodie igitur me videbit, ac vellem tum tu adesses,

    I wish you could be present, Cic. Att. 13, 7, 2:

    quam vellem de his etiam oratoribus tibi dicere luberet,

    I wish you would please, id. Brut. 71, 248.—
    b.
    With subj. pluperf., I wish you had:

    vellem Idibus Martiis me ad cenam invitasses,

    Cic. Fam. 12, 4, 1:

    quam vellem te ad Stoicos inclinavisses,

    id. Fin. 3, 3, 10:

    vellem suscepisses juvenem regendum,

    id. Att. 10, 6, 2:

    quam vellem Bruto studium tuum navare potuisses,

    id. ib. 15, 4, 5.—
    c.
    With ne and pluperf. subj.:

    tu vellem ne veritus esses ne parum libenter legerem tuas litteras,

    Cic. Fam. 7, 33, 2.—
    d.
    With ellipsis of verb: vera cantas, vana vellem (i. e. cantares). Plaut. Most. 3, 4, 41.—
    3.
    With verb in third person.
    a.
    With imperf. subj. (the regular construction):

    patrem atque matrem viverent vellem tibi (per ecthesin, v. I. E. b.),

    Plaut. Poen. 5, 2, 106:

    vellem adesset Antonius, modo sine advocatis,

    Cic. Phil. 1, 7, 16:

    vellem nobis hoc idem vere dicere liceret,

    id. Off. 3, 1, 1:

    vellem adesse posset Panaetius,

    id. Tusc. 1, 33, 81:

    vellem hoc esset laborare,

    id. Or. 2, 71, 287.—
    b.
    With pluperf. subj.:

    vellem aliqui ex vobis robustioribus hunc male dicendi locum suscepissent,

    Cic. Cael. 3, 7:

    vellem dictum esset ab eodem etiam de Dione,

    id. ib. 10, 23; so id. ib. 31, 74; id. Brut. 44, 163:

    quam vellem Dareus aliquid ex hac indole hausisset!

    Curt. 3, 32 (12), 26.—
    c.
    With inf.-clause.
    (α).
    With inf. pres., I wish he were:

    quam non abesse ab hujus judicio L. Vulsionem vellem!

    Cic. Clu. 70, 198:

    nunc mihi... Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum,

    Ov. F. 2, 120.—
    (β).
    With perf. inf. or part., I wish he had, had been:

    quam vellem Menedemum invitatum!

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    epistulas, quas quidem vellem mihi numquam redditas,

    Cic. Att. 11, 22, 1.—

    With ellipsis of predicate: illud quoque vellem antea (i. e. factum, or factum esse),

    Cic. Att. 11, 23, 3.—
    d.
    With ut, Cic. Sull. 1, 1; id. Fam. 7, 33, 2 (v. I. C. 1. a. supra).—
    4.
    With acc. of a neuter pronoun or of a noun:

    aliquando sentiam us nihil nobis nisi, id quod minime vellem, spiritum reliquum esse,

    Cic. Att. 9, 19, 2: tris eos libros maxime nunc vellem: apti essent ad id quod cogito, I would like to have (cf. I. E. 1. a.), id. ib. 13, 22, 2.—
    5.
    In the other persons of vellem (mostly poet.).
    a.
    Velles.
    (α).
    In optative sentences redundant, Verg. A. 11, 153 (v. II. A. 1. d.).—
    (β).
    Of an indefinite subject:

    velles eum (Senecam) suo ingenio dixisse, alieno judicio,

    Quint. 10, 1, 130.—
    b.
    Vellet.
    (α).
    In the potential sense of vellem: vellet abesse quidem;

    sed adest. Velletque videre, Non etiam sentire canum fera facta suorum,

    Ov. M. 3, 247.—
    (β).
    Conditionally:

    quis vellet tanti nuntius esse mali (i. e. if in this situation)?

    Ov. H. 12, 146.—
    c.
    Vellent.
    (α).
    In the potential sense of vellem:

    quam vellent aethere in alto Nunc of pauperiem et duros perferre labores!

    Verg. A. 6, 436.—
    (β).
    Conditionally: nec superi vellent hoc licuisse sibi, would wish, i. e. if in this situation, Mart. 4, 44, 8.
    D.
    Volam and voluero.
    1.
    In gen.: respiciendus erit sermo stipulationis, utrumne talis sit: quem voluero, an quem volam. Nam si talis fuerit quem voluero, cum semel elegerit, mutare voluntatem non poterit;

    si vero... quem volam, donec judicium dictet, mutandi potestatem habebit,

    Dig. 45, 1, 112.—
    2.
    Volam in principal sentences.
    (α).
    = Engl. future, I shall wish, etc.:

    et commeminisse hoc ego volam te,

    I shall require you to recollect this, Plaut. Curc. 4, 2, 7: cum omnia habueris, tunc habere et sapientiam voles? will you also wish to have wisdom when? etc., Sen. Ep. 17, 8.—
    (β).
    Denoting present probability: et scilicet jam me hoc voles patrem exorare, ut, etc., you doubtless wish me, etc., Ter. Heaut. 4, 3, 27.—
    3.
    In clauses dependent on predicates implying a future, generally rendered by an English present:

    quid si sors aliter quam voles evenerit?

    otherwise than as you wish, Plaut. Cas. 2, 5, 35:

    tum te, si voles, cum patriae quod debes solveris, satis diu vixisse dicito,

    then if you choose, if you will, Cic. Marcell. 9, 27:

    decedes cum voles,

    id. Att. 6, 3, 2:

    qui magis effugies eos qui volent fingere?

    those who are bent upon inventing, who will invent, falsehoods, id. ib. 8, 2, 2; cf. id. ib. 1, 1, 4; id. Verr. 2, 4, 25, § 55; id. Prov. Cons. 9, 24:

    quod voles gratum esse, rarum effice,

    Sen. Ben. 1, 14, 1; cf. id. Brev. Vit. 7, 9: si di volent, the gods permitting, August. ap. Suet. Calig. 8:

    invenies, vere si reperire voles,

    Ov. P. 3, 1, 34; cf. Hor. Ep. 1, 16, 78; Tib. 1, 4, 45.—So, voluero:

    quem (locum) si qui vitare voluerit, sex milium circuitu in oppidum pervenit,

    who wishes to avoid this spot, Caes. B. C. 2, 24.
    E.
    Si vis, parenthetically.
    1.
    If you please (cf. sis, supra init.):

    paulum opperirier, Si vis,

    Ter. Eun. 5, 2, 52:

    audi, si vis, nunc jam,

    id. Ad. 2, 1, 30:

    dic, si vis, de quo disputari velis,

    Cic. Tusc. 2, 5, 13.—
    2.
    If you wish, choose, insist upon it:

    hanc quoque jucunditatem, si vis, transfer in animum,

    Cic. Fin. 2, 4, 14:

    addam, si vis, animi, etc.,

    id. ib. 2, 27, 89:

    concedam hoc ipsum, si vis, etc.,

    id. Div. 2, 15, 34.
    F.
    Quam, with any person of the pres. indic. or subj., or imperf. subj. or future, = quamvis, in a concessive sense, virtually, however, however much.
    1.
    3 d pers. sing.:

    quod illa, quam velit sit potens, numquam impetravisset (= quamvis sit potens),

    however powerful she may be, Cic. Cael. 26, 63:

    C. Gracchus dixit, sibi in somnis Ti. fratrem visum esse dicere, quam vellet cunctaretur, tamen eodem sibi leto... esse pereundum,

    id. Div. 1, 26, 56:

    quam volet jocetur,

    id. N. D. 2, 17, 46.—
    2.
    1 st pers. plur.:

    quam volumus licet ipsi nos amemus, tamen, etc.,

    Cic. Har. Resp. 9, 19.—
    3.
    2 d pers. plur.: exspectate facinus quam vultis improbum, vincam tamen, etc., expect a crime, however wicked ( ever so wicked), etc., Cic. Verr. 2, 5, 5, § 11;

    but: hac actione quam voletis multi dicent,

    as many as you choose, id. ib. 2, 2, 42, § 102.—
    4.
    3 d pers. plur.:

    quam volent illi cedant, tamen a re publica revocabuntur,

    Cic. Phil. 2, 44, 113:

    quam volent in conviviis faceti, dicaces, etc., sint, alia fori vis est, alia triclinii,

    id. Cael. 28, 67;

    but: et ceteri quam volent magnas pecunias capere possint,

    as much money as they choose, id. Verr. 2, 2, 58, § 142.
    G.
    Volo = malo, to prefer, with a comparative clause (rare):

    quodsi in ceteris quoque studiis a multis eligere homines commodissimum quodque, quam sese uni alicui certo vellent addicere, = si se eligere mallent quam se uni addicere,

    Cic. Inv. 2, 2, 5:

    malae rei quam nullius duces esse volunt,

    Liv. 3, 68, 11:

    famaene credi velis quanta urbs a te capta sit, quam posteris quoque eam spectando esse?

    id. 25, 29, 6.
    H.
    With magis and maxime.
    1.
    Magis velle: ut tu illam salvam magis velles quam ego, you wish more than I, etc., Ter. Hec. 2, 2, 17.—
    2.
    With maxime, to wish above all, more than any thing or any one else, to be most agreeable to one, to like best, to prefer (among more than two alternatives):

    quia id maxime volo ut illi istoc confugiant,

    wish above all, Plaut. Most. 5, 1, 49; so id. Trin. 3, 2, 38:

    maxime vellem, judices, ut P. Sulla, etc.,

    Cic. Sull. 1, 1:

    caritate nos capiunt reges, consilio optimates, libertate populi, ut in comparando difficile ad eligendum sit, quid maxime velis,

    which you prefer, like best, id. Rep. 1, 35, 55; so, quemadmodum ego maxime vellem, id. Att. 13, 1, 1:

    tris eos libros maxime nunc vellem,

    above all others, id. ib. 13, 32, 2:

    alia excusanti juveni, alia recipienti futura, ita ut maxime vellet senatus responderi placuit,

    as it was most agreeable to him, Liv. 39, 47:

    si di tibi permisissent quo modo maxime velles experiri animum meum,

    in the manner most convenient to yourself, Curt. 3, 6, 12.
    K.
    In disjunctive co - ordination.
    1.
    With sive... sive:

    tu nunc, sive ego volo, seu nolo, sola me ut vivam facis,

    whether I choose or not, Plaut. Cist. 3, 14:

    itaque Campanos sive velint, sive nolint, quieturos,

    Liv. 8, 2, 13.—
    2.
    Without connectives.
    a.
    Vis tu... vis:

    congredi cum hoste liceat... vis tu mari, vis terra, vis acie, vis urbibus expugnandis experiri virtutem?

    Liv. 25, 6, 22.—
    b.
    Velim nolim.
    (α).
    Interrogatively, = utrum velim nec ne:

    velit nolit scire, difficile est,

    it is difficult to know whether he intends it or not, Cic. Q. Fr. 3, 8, 4.—
    (β).
    = seu velim seu nolim:

    ut mihi, velim nolim, sit certa quaedam tuenda sententia,

    whether I will or not, Cic. N. D. 1, 7, 17:

    velim nolim, in cognomine Scipionum haeream necesse est,

    Val. Max. 3, 7, 3:

    mors interim adest, cui velis nolis vacandum est,

    Sen. Brev. Vit. 8, 5:

    hunc ita fundatum necesse est, velit nolit, sequatur hilaritas continua,

    id. Vit. Beat. 4, 4:

    velint nolint, respondendum est... beate vivere bonum non esse,

    id. Ep. 117, 4:

    praeterea futuri principes, velint nolint, sciant, etc.,

    Plin. Pan. 20 fin. Part. and P. a.: vŏlens, entis.
    A.
    As a part. proper, retaining the meaning and construction of velle, with the force of a relative or adverbial clause.
    1.
    Agreeing with some member of the sentence ( poet. and in post-class. prose;

    rare): neque illum... multa volentem Dicere praeterea vidit (= qui multa voluit dicere),

    Verg. G. 4, 501; id. A. 2, 790:

    nec me vis ulla volentem Avertet (i. e. si adhaerere foederi volo),

    id. ib. 12, 203: decemviri, minuere volentes hujuscemodi violentiam... putaverunt, etc., intending ( who intended) to diminish such a violence, etc., Gell. 20, 1, 34:

    Milo, experiri etiamtunc volens, an ullae sibi reliquae vires adessent... rescindere quercum conatus est,

    id. 15, 16, 3:

    scio quosdam testatores, efficere volentes ne servi sui umquam ad libertatem venirent, etc., hactenus scribere solitos,

    Dig. 40, 4, 61:

    si te volentem ad prohibendum venire, deterruerit aliquis, etc.,

    ib. 43, 24, 1, § 10.—
    2.
    Abl. absol. (not ante-Aug.):

    ne cujus militis scripti nomen nisi ipso volente deleretur,

    except with his consent, Liv. 7, 41, 4; so,

    Teum ex medio cursu classem repente avertit, aut volentibus iis usurus commeatu parato hostibus, aut ipsos pro hostibus habiturus,

    with their consent, id. 37, 27, 3:

    ponuntque ferocia Poeni Corda, volente deo,

    since the god willed it, Verg. A. 1, 303: Thrasippo supplicium a se voluntaria morte exigere volente, while he was about to inflict punishment on himself, etc., Val. Max. 5, 1, ext. 2: scire volentibus immortalibus dis an Romana virtus imperium orbis mereretur, it being the will of the gods to know, etc., Flor. 1, 13, 3 (1, 7, 3): qui sciente aut volente eo ad quem res pertinet, possessionem nanciscitur, with the knowledge and consent of the person who, etc., Dig. 41, 2, 6. —
    B.
    As adj., willing, voluntary, and hence, favorably disposed (opp. invitus).
    1.
    Attributively.
    a.
    In the phrase cum dis volentibus, lit. with the willing or favoring gods, i. e. with the will, permission, or favor of the gods: dono ducite doque volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 208 Vahl.):

    sequere hac, mea gnata, me cum dis volentibus,

    Plaut. Pers. 3, 1, 4:

    cum dis volentibus quodque bene eveniat mando tibi Mani uti illaec suovetaurilia, etc.,

    Cato, R. R. 141 (142).— And without cum, abl. absol.:

    virtute ac dis volentibus magni estis et opulenti,

    Sall. J. 14, 19.—
    b.
    Volenti animo.
    (α).
    = cupide, eagerly:

    Romae plebes litteris quae de Metello ac Mario missae erant, volenti animo de ambobus acceperant,

    Sall. J. 73, 3. —
    (β).
    On purpose, intentionally:

    consilio hanc omnes animisque volentibus urbem Adferimur,

    Verg. A. 7, 216.—
    2.
    Predicatively.
    a.
    Agreeing with the subject-nom. or subject - acc.
    (α).
    Voluntarily, willingly, [p. 2011] gladly (class.):

    (hi) divini generis appellentur... vobisque jure et lege volentes pareant,

    Cic. Univ. 11 fin.:

    quas victi ab hostibus poenas metuerant, eas ipsi volentes pendere,

    Sall. J. 76, 6:

    quia volentes in amicitiam non veniebant,

    Liv. 21, 39, 4:

    si volentes ac non coacti mansissent in amicitia,

    id. 24, 37, 7:

    quocunque loco seu volens seu invitus constitisti,

    id. 7, 40, 13:

    itaque se numquam volentem parte qua posset rerum consilio gerendarum cessurum,

    id. 22, 27, 9:

    (virtus), quidquid evenerit, feret, non patiens tantum, sed etiam volens,

    Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    non est referre gratiam quod volens acceperis nolenti reddere,

    id. Ben. 4, 40, 4:

    volens vos Turnus adoro,

    Verg. A. 10, 677; 3, 457; 6, 146;

    12, 833: date vina volentes,

    id. ib. 8, 275: ipsa autem macie tenuant armenta volentes ( on purpose), id. G. 3, 129.—And referring to subjects denoting things: quos rami fructus, quos ipsa volentia rura Sponte tulere sua, carpsit ( spontaneously and willingly), Verg. G. 2, 500.—
    (β).
    Favorably; with propitius, favorably and kindly, referring to the gods:

    precantes Jovem ut volens propitius praebeat sacra arma pro patria,

    Liv. 24, 21, 10:

    precantibus ut volens propitiaque urbem Romanam iniret,

    id. 29, 14, 13:

    in ea arce (Victoriam) sacratam, volentem propitiamque, firmam ac stabilem fore populo Romano,

    id. 22, 37, 12; 1, 16, 3; 7, 26, 3; 24, 38, 8; Inscr. Orell. 2489 sq.—Parodied by Plautus:

    agite, bibite, festivae fores! fite mihi volentes propitiae,

    Plaut. Curc. 1, 1, 89.— Abl. absol.:

    omnia diis propitiis volentibusque ea faciemus,

    with the favor and help of the gods, Liv. 39, 16, 11 Weissenb. ad loc.:

    si (Jovem) invocem ut dexter ac volens assit,

    Quint. 4, prooem. 5.—
    b.
    Agreeing with other terms of the sentence (rare): volenti consuli causa in Pamphyliam devertendi oblata est, a welcome cause was offered to the consul, etc., Liv. 38, 15, 3:

    quod nobis volentibus facile continget,

    if we wish, Quint. 6, 2, 30:

    is Ariobarzanem volentibus Armeniis praefecit,

    to their satisfaction, Tac. A. 2, 4:

    gemis... hominem, Urse, tuum, cui dulce volenti servitium... erat,

    to whom his servitude was sweet, since he liked it, Stat. S. 2, 6, 15:

    me mea virtus, etc., fatis egere volentem,

    Verg. A. 8, 133:

    saepe ille volentem castigabat erum,

    administered kindly received rebukes, Stat. S. 2, 6, 50.—
    c.
    In the phrase aliquid mihi volenti est or putatur, etc., something is welcome, acceptable to me, pleases me (= volens habeo or accipio aliquid; cf. the Gr. Humin tauta boulomenois estin, and, mihi aliquid cupienti est; v. cupio;

    rare but class.): uti militibus exaequatus cum imperatore labos volentibus esset,

    that the equalization of labor was acceptable to the soldier, Sall. J. 100, 4:

    quia neque plebei militia volenti putabatur,

    id. ib. 84, 3 Dietsch:

    grande periculum maritumis civitatibus esse, et quibusdam volentibus novas res fore,

    that to some a change of the government would be welcome, Liv. 21, 50, 10:

    quibus bellum volentibus erat, probare exemplum,

    Tac. Agr. 18.— Impers. with subject - inf.: ceterisque remanere et in verba Vespasiani adigi volentibus fuit, to the rest it was acceptable to remain, etc., Tac. H. 3, 43.—With subject-inf. understood:

    si volentibus vobis erit, in medium profero quae... legisse memini,

    Macr. S. 7, 13, 11:

    si volentibus vobis erit, diem fabulis et epulis exigamus,

    id. ib. 1, 7; 2, 3 fin.; 6, 6 init.
    3.
    As subst. (mostly post-Aug.).
    a.
    vŏlens, entis, m., = is qui vult, in the different meanings, and often with the construction of the verb.
    (α).
    One who wishes:

    nunc cis Hiberum castra Romana esse, arcem tutam perfugiumque novas volentibus res,

    Liv. 22, 22, 11:

    consulere se volentibus vacuas aures accommodavit,

    Val. Max. 5, 8, 3:

    quid opus libertate si volentibus luxu perire non licet,

    id. 2, 9, 5:

    discere meliora volentibus promptum est,

    i. e. it depends on our own will to learn better things, Quint. 11, 11, 12:

    nec sum in hoc sollicitus, dum res ipsa volentibus discere appareat,

    to the students, id. 8, 4, 15:

    mori volentibus vis adhibita vivendi,

    Suet. Tib. 61.—
    (β).
    One who intends, is about:

    juris ignorantia non prodest acquirere volentibus,

    i. e. in the acquisition of property, Dig. 22, 6, 7:

    si quis volentem incipere uti frui prohibuit,

    one who is about to enter upon a usufruct, ib. 43, 16, 3, § 14. —
    (γ).
    One who is willing:

    non refert quid sit quod datur, nisi a volente volenti datur,

    unless it is both willingly given and received, Sen. Ben. 2, 18, 8:

    ducunt volentem fata, nolentem trahunt,

    those willing to follow, id. Ep. 107, 11.—
    (δ).
    One who consents:

    tutiusque rati volentibus quam coactis imperitare,

    to rule men with their consent, Sall. J. 102, 6:

    quippe rempublicam si a volentibus nequeat ab invitis jus expetituram,

    peaceably if they could, forcibly if they must, Liv. 3, 40, 4:

    si quis aliam rem pro alia volenti solverit,

    if one pays with the consent of the receiver, Dig. 46, 3, 46:

    nulla injuria est quae in volentem fiat,

    ib. 47, 10, 1, § 5.—
    (ε).
    One who does a thing voluntarily:

    pecuniam etiam a volentibus acceperant,

    the contributions of money were voluntary, Vell. 2, 62, 3:

    parce, puer, stimulis... (solis equi) Sponte sua properant. Labor est inhibere volentis (i. e. properare),

    Ov. M. 2, 128.—
    (ζ).
    Volens = bene volens: munificus nemo habebatur nisi pariter volens, unless he was just as kindly disposed, sc. as he was liberal, Sall. J. 103, 6.—Often referring to a previously mentioned noun:

    hunc cape consiliis socium et conjunge volentem,

    and unite with him, since he wishes it, Verg. A. 5, 712; so may be taken Ov. M. 2, 128 (v. e).—
    b.
    In the neutr. plur. (volentia) rare, always with dat., things pleasing, acceptable:

    Pompeius multis suspitionibus volentia plebi facturus habebatur,

    that he would do what pleased the common people, Sall. H. 4, 31 Dietsch:

    haec atque talia plebi volentia fuere,

    Tac. A. 15, 36 Draeg. ad loc. al.:

    iique Muciano volentia rescripsere,

    id. H. 3, 52.—Hence, adv.: vŏlenter, willingly, App. M. 6, p. 178, 4.
    2.
    vŏlo, āvi, ātum ( part. gen. plur. volantūm, Verg. A. 6, 728; Lucr. 2, 1083), 1, v. n. [Sanscr. val-, to turn one's self, etc.; cf.: vŏlucer, vēlox, and vol- in velivolus], to fly.
    I.
    Lit.: ex alto... laeva volavit avis, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 95 Vahl.):

    aves,

    Lucr. 6, 742:

    accipitres,

    id. 4, 1010:

    corvi,

    id. 2, 822:

    altam supra volat ardea nubem,

    Verg. G. 1, 364:

    volat ille per aëra magnum Remigio alarum,

    id. A. 1, 300:

    columbae venere volantes,

    id. ib. 6, 191; Prop. 2, 30 (3, 28), 30; Juv. 8, 251:

    apes,

    Ov. A. A. 1, 96; cf. Plin. 10, 38, 54, § 112:

    volasse eum (Antonium), non iter fecisse diceres,

    Cic. Phil. 10, 5, 11.—Prov.:

    sine pennis volare haud facile est,

    Plaut. Poen. 4, 2, 49.—
    2.
    P. a. as subst.: vŏlantes, ĭum, comm., the birds ( poet.), Lucr. 2, 1083; Verg. A. 6, 239; 6, 728.—
    II.
    Transf., to fly, i. e. to move swiftly like one flying, to fleet, speed, hasten along:

    i sane... vola curriculo,

    Plaut. Pers. 2, 2, 17; cf.:

    per summa levis volat aequora curru,

    Verg. A. 5, 819:

    medios volat ecce per hostes Vectus equo spumante Saces,

    id. ib. 12, 650:

    illa (Argo) volat,

    Ov. H. 6, 66:

    currus,

    Verg. G. 3, 181:

    axis,

    id. ib. 3, 107:

    nubes,

    Lucr. 5, 254:

    fulmina,

    id. 2, 213:

    tempestates,

    id. 6, 612:

    telum,

    id. 1, 971; cf. Sall. J. 60, 2; Verg. A. 9, 698; Liv. 26, 44, 7 al.:

    litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur,

    Cic. Att. 2, 19, 3:

    volat aetas,

    id. Tusc. 1, 31, 76:

    hora,

    Sen. Hippol. 1141:

    fama,

    Verg. A. 3, 121:

    et semel emissum volat irrevocabile verbum,

    Hor. Ep. 1, 18, 71.— Poet., with inf.:

    ast Erebi virgo ditem volat aethere Memphim Praecipere et Phariā venientem pellere terrā,

    Val. Fl. 4, 407.
    3.
    vŏlo, ōnis, m. [1. volo], a volunteer, first applied to the slaves who, after the battle at Cannæ, were enrolled upon their own expressed desire to serve (cf. Liv. 22, 57, 11; Val. Max. 7, 6, 1):

    volones dicti sunt milites, qui post Cannensem cladem usque ad octo milia, cum essent servi, voluntarie se ad militiam obtulere,

    Paul. Diac. p. 370:

    volones, quia sponte hoc voluerunt, appellati,

    Macr. S. 1, 11, 30:

    vetus miles tironi, liber voloni sese exaequari sineret,

    Liv. 23, 35, 6; 23, 32, 1; Capitol. Anton. Phil. 21, 6; Macr. S. 1, 11, 30.

    Lewis & Short latin dictionary > volo

  • 19 infero

    īn-fero, intulī, illātum, īnferre
    1) вносить, вводить ( artes agresti Latio H)
    i. pedem (gressum) in aedes Pl, V etc.входить (вступать) в дом
    i. pedem (gradum) L или i. se (inferri) Pl, L, V — устремляться, бросаться, нападать (на)
    i. se hostibus L (per medios hostes V) или i. signa hosti (in hostem) bAfr, Csсовершить нападение на неприятеля
    i. bellum alicui C, in aliquem Nep или contra aliquem C (тж. i. arma alicui Nep, C) — идти войной на кого-л.
    i. aliquid in ignem Cs — бросать что-л. в огонь
    i. ignes tectis Cподжигать дома
    i. alicui crimen proditionis C — выдвигать против кого-л. обвинение в измене
    i. mentionem alicujus rei C — упоминать о чём-л.
    i. sermonem de aliquā re C — заводить речь о чём-л.
    causā illatā Cs — указав причину, под (тем или иным) предлогом
    2) приставлять ( scalas ad moenia L); подводить ( fontes urbi T); pass. впадать ( flumen mari infertur L)
    4) ставить, расставлять ( mensam secundam PM)
    5) вносить, вкладывать ( pecuniam aerario PJ); платить ( tributum alicui Col); ставить в счёт, записывать (falsas rationes C; sumptum alicui C)
    6) приносить (aliquid domum suam Col; aliquid templo L)
    i. honores alicui V — приносить жертвы кому-л.
    7) (тж. i. sepulcro C) хоронить, погребать (aliquem C; corpus Nep)
    8) внушать, вселять, возбуждать (alicui terrorem, spem Cs etc.)
    9) наносить, причинять (i. alicui injuriam Cs и injurias in aliquem C; vulnus alicui Cs)
    i. alicui manūs (vim) C, QC и manūs in aliquem C — употребить насилие (применить силу) против кого-л.
    i. alicui mortem C — умертвить кого-л.
    i. moram Cs, C — вызвать замедление (остановку), задержать
    10) выводить заключение, заключать, делать вывод (i. id, quod sequitur C)

    Латинско-русский словарь > infero

  • 20 bonus

    bŏnus, a, um    - compar. melior.    - superl. optimus.    - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon.    - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général.    - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur.    - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin.    - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs.    - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61.    - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός.    - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc.    - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens.    - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens.    - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants.    - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc.    - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que...    - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple.    - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère.    - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius.    - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable.    - (o) di boni! grands dieux! bons dieux!    - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand.    - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable.    - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn.    - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc.    - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage.    - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses).    - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile.    - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol.    - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus.    - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie.    - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau.    - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons.    - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours.    - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents.    - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes.    - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes".    - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né.    - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué).    - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques.    - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement.    - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée.    - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée.    - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable.    - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part.    - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part.    - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4.    - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52.    - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution.    - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur.    - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable.    - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain.    - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur.    - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir.    - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses.    - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation.    - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses.    - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles.    - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes.    - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures.    - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc.    - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé.    - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn.    - bonus aliqui rei: bon pour qqch.    - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch.    - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux.    - bonus dicere: habile à dire.    - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon.    - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique.    - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble.    - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission.    - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si...    - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission.    - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants.    - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente.    - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme.    - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi.    - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).
    * * *
    bŏnus, a, um    - compar. melior.    - superl. optimus.    - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon.    - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général.    - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur.    - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin.    - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs.    - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61.    - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός.    - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc.    - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens.    - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens.    - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants.    - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc.    - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que...    - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple.    - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère.    - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius.    - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable.    - (o) di boni! grands dieux! bons dieux!    - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand.    - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable.    - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn.    - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc.    - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage.    - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses).    - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile.    - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol.    - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus.    - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie.    - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau.    - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons.    - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours.    - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents.    - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes.    - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes".    - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né.    - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué).    - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques.    - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement.    - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée.    - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée.    - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable.    - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part.    - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part.    - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4.    - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52.    - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution.    - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur.    - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable.    - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain.    - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur.    - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir.    - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses.    - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation.    - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses.    - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles.    - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes.    - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures.    - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc.    - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé.    - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn.    - bonus aliqui rei: bon pour qqch.    - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch.    - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux.    - bonus dicere: habile à dire.    - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon.    - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique.    - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble.    - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission.    - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si...    - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission.    - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants.    - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente.    - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme.    - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi.    - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).
    * * *
        Bonus, Adiectiuum, contrarium est Malo. comparatiuum habet Melior: et superlatiuum, Optimus. Bon.
    \
        AEdes bonae. Plaut. Maison entiere, toute neuve.
    \
        Bona aetate foemina. Varro. De bon aage.
    \
        Bonus animus. Plaut. Bon courage.
    \
        Bono animo es, vel bono animo esto. Ter. Ayes bon courage.
    \
        Bono animo transeamus ad oppugnandam Carthaginem. Liu. Allons hardiment, Courage.
    \
        Bono animo esse iubere aliquem. Liu. Bailler ou donner courage, Inciter à avoir courage, Enhardir.
    \
        Bono animo aliquid facere aut dicere. Faire ou dire quelque chose à bonne intention.
    \
        Animo meliore aliquid ferre. Ouid. Porter plus patiemment, et de meilleur courage.
    \
        Artes bonae. Tac. Toutes bonnes facons de vivre, et exercitations, Bons moyens.
    \
        Bonis auibus aut malis. Liu. Heureusement, ou malheureusement A la bonne heure, ou à la male heure.
    \
        Caelum bonum. Cato. Bon air.
    \
        Canor melior. Lucret. Meilleur chant.
    \
        Causa bona. Cic. Bon droict.
    \
        In causa meliore esse. Cic. Estre en meilleur estat et condition, Estre mieulx, Estre plus heureux.
    \
        Color bonus. Varro. Bonne couleur.
    \
        Si conditio bona fuerit, emam. Cic. S'il y a à gaigner.
    \
        Eo meliore conditione Cicero pulcherrimum factum vituperabit. Brutus ad Cic. Plus à son advantage.
    \
        Consilio bono aliquid facere. Cic. Faire quelque chose par bon conseil et advis.
    \
        Exitus bonus. Horat. Bonne issue, Bonne fin.
    \
        Factum bonum. Suet. Ce sera bien faict.
    \
        Fama bona. Cic. Bon bruit et renom.
    \
        Fidei bonae emptor. Modestinus. Qui achepte à la bonne foy sans fraude, ne mal engin.
    \
        Fide bona vel optima dicere. Plaut. A bon escient.
    \
        Forma bona. Terent. Beau visage.
    \
        Genere bono natus. Plau. Né de bons parens, et de gens de bien. De bonne race.
    \
        Bonam gratiam habere alicui. Plaut. Scavoir bon gré.
    \
        Sine bona gratia. Plaut. Sans en scavoir nul gré.
    \
        Horas bonas male collocare. Martial. Mal employer le bon temps et loisir qu'on ha.
    \
        Ingenio bono esse. Terent. De bonne aire, De bonne nature.
    \
        Initia bona. Cic. Bons commencemens.
    \
        Optimo iure. Cic. A bonne et juste cause, A bon droict.
    \
        Lucrum bonum. Plaut. Grand gaing.
    \
        Memoria meliore esse. Cic. Avoir meilleure memoire.
    \
        Modo bono. Cic. Par bon moyen.
    \
        Mors bona. Plin. iunior. Mort louable.
    \
        Natura bona. Terent. Gras et en bon point.
    \
        Bono nomine esse. Cic. Avoir un nom de bonne rencontre.
    \
        Notae bonae vinum. Colu. Vin de bonne tache et qualité. Bon vin.
    \
        Nummus bonus. Cic. Bonne monnoye.
    \
        Nuntius bonus. Plaut. Bonnes nouvelles.
    \
        Operam bonam nauare. Plin. Faire bien son debvoir, Se bien employer à quelque besongne, et la bien conduire.
    \
        Parca meliore. Ouid. Plus heureusement.
    \
        Bona pars. Cic. La plus grand part.
    \
        Melior pars diei. Virg. La plus grande partie du jour.
    \
        Bonis meis rebus fugiebam. Cice. Lors que mes affaires se portoyent bien. \ Bona re copiosus. Gell. Fort riche.
    \
        Sententia melior. Virgil. Meilleure opinion et advis.
    \
        Somno meliore frui. Ouid. Dormir plus à son aise.
    \
        Spes bona. Ouid. Bon espoir, Bon courage.
    \
        Tempestas bona. Cic. Bon temps.
    \
        Bona terra. Varro. Bon terroir.
    \
        Dum fuimus vna, tu optimus es testis quam fuerim occupatus. Cic. Tu es bon tesmoing, Tu scais tresbien combien j'ay, etc. Il n'y a homme qui sache mieulx que toy, combien, etc.
    \
        Valetudo bona. Cic. Santé.
    \
        Bona venia illud a te expeto. Terent. Il ne te desplaira point si je te demande cela, Ne te desplaise, Mais qu'il ne te desplaise.
    \
        Bona tua venia dixerim. Cic. Pardonne moy, Ne te desplaise si je le te dy.
    \
        Bona venia me audies, per parenthesim dictum. Cic. Ne te desplaise si je te le dy.
    \
        Bona venia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres nobis censemus esse. Liu. Ne vous desplaise si, etc. Ne prenez point à desplaisir.
    \
        Bona verba quaeso. Terent. Maniere de parler d'un qui se mocque de ce qu'on luy dit, ou qui ne prend en gré ce qu'on luy dit. Comme s'il disoit, Vous direz mieulx quand il vous plaira, Il n'est pas ainsi que vous dites.
    \
        Bona verba quaeso. Macrob. Hola hola, ne disons rien qui ne soit bon et honneste, ne disons mal de personne.
    \
        Bona verba quaeso. Pour Dieu ne me menace point, Ne me dis point d'injure. \ Bud.
    \
        Vicinus bonus. Horat. Bon voisin.
    \
        Viribus bonis esse. Cic. Estre fort et roide.
    \
        Voce bona esse. Plaut. Avoir bonne voix.
    \
        Vultus bonus. Ouid. Bon visage.
    \
        Bone vir, per ironiam dictum. Terent. Parolles de mocquerie.
    \
        Bone vir salue. Terent. O bon homme Dieu vous garde, Dieu vous garde bon homme, ou homme de bien.
    \
        Bona septem habet in comestura haec herba. Cato. Ceste herbe est bonne à manger pour sept choses.
    \
        Bonus ad caetera. Liu. Bon a toutes autres choses.
    \
        Bonus bello. Liu. Bon à la guerre.
    \
        Iaculo melior. Virg. Meilleur jecteur de dard.
    \
        Pedibus melior. Virg. Plus habile du pied, Mieulx courant.
    \
        Sagittis melior. Horat. Meilleur archer.
    \
        Bono eis fuit illum occidi. Cice. Cela leur veint bien, Il leur preint bien que, etc.
    \
        Facere meliorem. Cic. Faire meilleur, et plus homme de bien.
    \
        In melius consilia referre. Virg. Changer son mauvais propos en bon.
    \
        Statuunt id sibi optimum esse factu. Cic. Ils arrestent et concluent qu'il fault qu'ils facent cela pour le mieulx.
    \
        Quod optimum factu videbitur, facies. Cic. Tu feras ce qui te semblera pour le mieulx.
    \
        Boni, absolute. Cic. Les gens de bien.
    \
        Bonus. Virg. Docte, Lettré, Scavant.
    \
        Bonus. Virg. Propice.
    \
        Bonum aequumque oras. Plau. Ce que tu demandes est bon et equitable, ou raisonnable.
    \
        Quod erit mihi bonum atque commodum. Terent. Selon qu'il me semblera bon et prouffitable.
    \
        Optima corporis. Horat. Les meilleures et plus saines parties du corps.
    \
        Bona ingenii. Quintil. Les biens et perfections de l'entendement.
    \
        Morum bona. Stat. Bonnes meurs.
    \
        Bona studii. Quintil. Les biens et utilitez d'estude.
    \
        Fortuitum bonum. Cic. Bien fortuit, ou venant par cas d'adventure.
    \
        Fragile bonum. Ouid. Un bien de petite duree.
    \
        Bonum ingenitum augendum. Quint. Naturel, Qui nous est donné de nature.
    \
        A quo sunt primo nobis omnia nata bona. Catul. Duquel tout nostre bien est premierement venu.
    \
        Priuata bona. Senec. Particuliers.
    \
        Accidunt bona. Terent. Adviennent.
    \
        Apportare bonum. Plaut. Annoncer, Apporter bonnes nouvelles.
    \
        Optimis assuescere. Quint. S'accoustumer à ce qui est tresbon.
    \
        Facere bonum. Cic. Faire du bien.
    \
        AEqui boni facere. Cic. Prendre en gré, ou en bonne part.
    \
        Manet te bonum. Plaut. Il t'adviendra du bien.
    \
        Numerare in bonis Cic. Compter entre les bonnes choses, Estimer estre bonne chose.
    \
        Bona, Substantiuum, pluraliter tantum. Vlpianius. Tous biens exterieurs.
    \
        Bonorum pauperrimus. Horat. Trespovre de biens.
    \
        Paterna bona consumere. Quint. Despendre les biens paternels.
    \
        Patria bona. Terent. Qui sont escheus du costé du pere.
    \
        Bona praedia. Cic. Biens obligez et hypothequez.
    \
        Bona auita. Tacit. Biens qui nous sont advenuz de noz ayeuls.
    \
        Bona tempore peritura. Vlpian. Biens perissables.
    \
        Adedere bona. Tacit. Manger tous ses biens.
    \
        Addicere bona alicuius. Cic. Delivrer au plus offrant.
    \
        Adimere bona. Horat. Oster.
    \
        Adiudicare bona. Quint. Delivrer par sentence du juge, Adjuger.
    \
        Aggerere bona ad aliquem. Plaut. Luy faire de grans biens.
    \
        Exuere bonis. Tacit. Despouiller, Priver, Oster les biens.
    \
        Optimus Maximus Deus. Cic. Le tresbon et trespuissant.

    Dictionarium latinogallicum > bonus

См. также в других словарях:

  • amener — Amener, ex Ad et verbo Mino, minas, qui signifie mener, Apportare, Adducere. Amener à grand haste, Trahere. Amener d avantage, Superducere. Qui premier a amené ambition au Senat, Qui introduxit ambitionem in Senatum. Amener une nouvelle guise, ou …   Thresor de la langue françoyse

  • maison — Maison, f. penac. Est un manoir assorti de ses membres, Domus, aedes, ium. Et vient du Latin Maneo, dont se fait Mansio, comme qui diroit Mansion. l Italien dit aussi Magione. Si fait l Espagnol Meson. Mais il le fait particulier à logis d… …   Thresor de la langue françoyse

  • mettre — Mettre, Ponere. Il vient de Mittere, par syncope et antiptose, Inde Mittere in possessionem. Mettre en possession. Mettre à bord, Naues ad terram applicare, Appellere nauem. Mets toy à dextre, Concede ad dexteram. Mettre à feu et à sang, Incendia …   Thresor de la langue françoyse

  • louer — I. Louer, c est et bailler et prendre à louage, Tum locare, tum conducere, comme, Je luy ay loué ma boutique, Tabernam meam illi locaui, Et j ay loué sa maison, AEdes illius conduxi. Louer une maison, Conducere domum. Louer et marchander la peine …   Thresor de la langue françoyse

  • ORATORIUM — I. ORATORIUM Congregatio sacra, in Communione Romana a Philippo Nerio Florentino, Romae in stituta, et approbata a Gregorio XIII. A. C. 1575. a Paulo V. confirmata, A. C. 1612. Hinc Cardin. Baronius, inter alios prodiit. Item alia Congrega io,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • mener — Mener, Ducere, Deducere, a Mino minas minare, Ecclesiasticorum verbo. Mener de jour en jour, Diem ex die ducere. Caesar, C est promettre faire quelque chose de jour à autre sans rien tenir. Mener quelqu un en prison, Aliquem in carcerem deducere …   Thresor de la langue françoyse

  • NUPTIAE — a nubendo, quod nova Nupta seu Sponsa flammeô obnupta seu obvelata ad Sponsum olim deducebatur, Alias Matrimonium, Coniugium etc. erat viri et mulieris coniunctio legitima, vitae societatem continens, Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 9. c. 3. Quod… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • demander — Demander, Deposcere, Petere, Procare, Rogare, Quaerere. Demander chose juste, honeste et convenante, Postulare, Poscere. Demander affectueusement, Contendere aliquid ab aliquo. Demander instamment, Exposcere. Il a ce qu il demande, Voti compos… …   Thresor de la langue françoyse

  • CURIA — I. CURIA sic dictae primo Romanis XXX. illae portiones, in quas populum divisit Romulus: dein partium illarum aedes publicae, quibus et convenire solebant singulae Curiae, et sacra peragere. Tertio locus, in quo Senatus Rem publ. curabat: atque… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PARADISUS — I. PARADISUS apud recentiores Scriptores, atrium est porticibus circumdatum ante aedes sacras. ex Graeco Παράδεισος, qui ab Hesychio definitur τόπος εν ᾧ παριπάτοι, locus porticibus et deambulatoriis circumdatus, Gallis vero Parvis. Hâc notione… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PAX — I. PAX h. e. εἰρήνη, ut Dea colebatur ab antiquis: Iuvenal. Sat. 1. v. 115. Ut colitur Pax, atque fides, etc. Eius simulacrum ita effictum legimus, ut puerum Plutum manu gestaret, quô symbolô indigitatum, non ex bello, sed ex pace divitias. et… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»